Nền kinh tế thế giới đang phải vật lộn để phục hồi hậu đại dịch Covid-19: khủng hoảng chuỗi cung ứng và cầu tăng cao. Mùa đông năm nay, thế giới cũng phải đối mặt với thách thức chi phí năng lượng và vận chuyển tăng cao khiến nền kinh tế lạm phát và tốc độ tăng trưởng chậm lại.

Trong năm 2021, các ngân hàng trung ương và hầu hết nhà kinh tế đều cho rằng tình trạng lạm phát toàn cầu và suy thoái chỉ là tình trạng tạm thời. Các nút thắt trong chuỗi cung ứng rồi sẽ được giải tỏa, giá năng lượng rồi sẽ bình ổn, người lao động ở các nước giàu sẽ quay trở lại làm việc. Tuy nhiên, khi năm 2021 gần kết thúc, niềm tin đó đang dần lung lay.

Các nhà hoạch định chính sách đang phải đối mặt với tình thế rất cấp bách nhưng cũng khó xử. Về lý thuyết, cách xử lý lạm phát do gián đoạn nguồn cung là để nó tự điều chỉnh. Bởi lẽ, tăng lãi suất không giải quyết tình trạng tắc nghẽn ở các cảng, không thể giúp bơm thêm khí đốt hoặc khiến đại dịch chấm dứt.

Các nước từng có kinh nghiệm tương tự. Năm 2011, lạm phát ở Anh lên tới 5,2% do giá hàng hóa tăng. Tuy nhiên, Ngân hàng Trung ương Anh vẫn giữ lãi suất ở mức thấp. Trong khi đó, tại khu vực đồng euro, Ngân hàng Trung ương châu Âu lại chọn phương án tăng lãi suất, khiến nền kinh tế của khối này suy thoái trở lại.

Tuy nhiên, so sánh với đầu những năm 2010 là không chính xác. Những vấn đề của thương mại toàn cầu vào năm 2021 không chỉ do nguồn cung bị gián đoạn mà còn là nhu cầu tăng cao.

Kích thích tài chính và tiền tệ ồ ạt, kết hợp với giãn cách xã hội, khiến người tiêu dùng say mê hàng hóa, từ máy chơi game đến giày tennis. Mùa hè năm 2021, chi tiêu của người Mỹ cho hàng hoá cao hơn 7% so với trước dịch. Ở các nước khác, thiếu hụt hàng hóa cũng là do nhu cầu cao bất thường.

Vì vậy, theo các chuyên gia, để kinh tế trở lại bình thường, người tiêu dùng cần chi tiêu nhiều hơn cho các dịch vụ, như ăn uống tại nhà hàng và du lịch. Nhưng điều trớ trêu là các nền kinh tế đang bị cản trở bởi tình trạng thiếu lao động, khiến ngành dịch vụ khó phục hồi.

Tiền lương trong lĩnh vực dịch vụ cũng đang tăng vọt. Nhiều nhà kinh tế kỳ vọng người lao động quay trở lại làm việc khi các gói hỗ trợ như bảo hiểm thất nghiệp bổ sung kết thúc. Nhưng cho đến nay, có rất ít dấu hiệu rõ ràng về xu hướng đó.

Để lạm phát chỉ là vấn đề tạm thời, tăng trưởng tiền lương và giá hàng hóa - dịch vụ cần phải giảm xuống. Các nước không có lựa chọn nào khác vì năng suất hoặc tỷ suất lợi nhuận của các doanh nghiệp dịch vụ như nhà hàng vốn đã mỏng và khó cải thiện thêm.

Tuy nhiên, một số nhà hoạch định chính sách tiền tệ còn đang bắt đầu lo sợ điều ngược lại. Đó là vòng xoáy lạm phát, khi người lao động muốn tiếp tục tăng lương do lo ngại lạm phát cao hơn. Các nước giàu đã không còn chứng kiến vòng xoáy này kể từ những năm 1970. Các chuyên gia cũng từng cho rằng, do thiếu tính thống nhất cao, người lao động khó đòi hỏi được trả lương cao hơn.

Nếu điều đó diễn ra ở thời điểm hiện tại, công việc của các ngân hàng trung ương sẽ khó khăn hơn nhiều. Họ sẽ không thể giữ lạm phát ở mức mục tiêu mà không phải hy sinh việc làm. Trong khi các thị trường mới nổi đã quen với sự đánh đổi giữa tăng trưởng và lạm phát, các nước giàu đã không phải đối mặt với tình trạng này trong vài thập kỷ qua. Trong nhóm các nước giàu, Ngân hàng Trung ương Anh đang gần nhất với chính sách thắt chặt, chủ yếu nhằm duy trì độ tin cậy của mục tiêu lạm phát hơn là vì các yếu tố kinh tế nền tảng.

Tạp chí kinh tế The Economist cho rằng, có thể các nhà hoạch định chính sách tiền tệ sẽ tăng lã suất và sẽ hối hận sau đó. Tạp chí này cho rằng dù lạm phát sẽ vẫn ở mức cao trong những tháng đầu năm 2022, thường các ngân hàng trung ương cho rằng phải mất một năm rưỡi để lãi suất cao hơn có tác dụng đầy đủ đối với nền kinh tế. Các yếu tố trước đây như giữ lãi suất và lạm phát ở mức thấp - thay đổi nhân khẩu học, bất bình đẳng và nhu cầu toàn cầu tràn lan về tài sản an toàn - có thể lúc đó đã tự điều chỉnh lại rồi.

Trong khi đó, việc thắt chặt tài khóa sắp xảy ra ở nhiều quốc gia sẽ hạ nhiệt các nền kinh tế. Vương quốc Anh đã công bố các đợt tăng thuế lớn. Tổng thống Mỹ Joe Biden đang phải vật lộn để thông qua các dự luật chi tiêu lớn tiếp theo. Và tốc độ tăng trưởng chậm lại ở Trung Quốc - quốc gia đang phải vật lộn với sự suy thoái của thị trường bất động sản - có thể lan ra toàn cầu.

Trên hết, đại dịch vẫn chưa kết thúc. Bệnh dịch chưa được kiểm soát vẫn có thể lần nữa gây hại cho nền kinh tế trong trường hợp khả năng miễn dịch của con người bị suy giảm và vaccine không chống được các biến thể mới một cách hiệu quả.

Trong trường hợp các chuỗi cung ứng đã đạt giới hạn, thế giới không thể lặp lại chiến thuật duy trì tăng trưởng kinh tế bằng cách kích thích chi tiêu của người dân cho hàng hóa vật chất. Thay vào đó, các ngân hàng trung ương sẽ phải cắt giảm sức chi tiêu với lãi suất cao hơn để tránh lạm phát quá mức. Bởi lẽ, sự thích ứng của nguồn cung với các mô hình chi tiêu ngày nay đã khác rất nhiều so với những năm 2010. Tóm lại, nếu thế giới không thể bình thường được vào năm 2022, thì cái giá phải trả có thể một quá trình điều chỉnh kinh tế đầy đau đớn.