Không thể “qua mặt”

Theo quy định chung, người lao động (NLĐ) trong trường hợp sau 1 năm nghỉ việc mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH và không tiếp tục đóng BHXH có thể đề nghị được hưởng BHXH một lần. Trong thực tế, có một số trường hợp một người có từ 2 sổ BHXH trở lên. Vậy những trường hợp này muốn nhận BHXH một lần thì được giải quyết như thế nào?

Theo các chuyên gia, việc có từ 2 sổ BHXH trở lên có thể rơi vào trường hợp trước đây quá trình đóng BHXH không trùng nhau và được cấp 2 sổ BHXH trở lên; ngoài ra còn có những trường hợp cố tình báo mất sổ BHXH để được cấp lại cuốn sổ BHXH khác giống y chang sổ BHXH ban đầu. Căn cứ quy định hiện hành, thì một người có từ 2 sổ BHXH trở lên ghi thời gian đóng BHXH không trùng nhau, thì cơ quan BHXH thu hồi tất cả các sổ BHXH, hoàn chỉnh lại cơ sở dữ liệu, in thời gian đóng- hưởng BHXH, BH thất nghiệp của các sổ BHXH vào sổ mới.

Các dữ liệu đóng BHXH của NLĐ hiện đã được BHXH các địa phương cập nhập vào hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung của Ngành, nên chỉ cần quản lý trên hệ thống sẽ biết được quá trình đóng BHXH của NLĐ. Còn đối với trường hợp cố tình báo mất sổ BHXH để được cấp lại sổ BHXH mới dẫn tới thực tế nảy sinh tình trạng tranh chấp, gian lận trong việc đề nghị nhận BHXH một lần.

Ông Phạm Minh Thành- Giám đốc BHXH tỉnh Đồng Nai nhận định, hiện nay thủ tục cấp lại sổ BHXH đối với các trường hợp báo mất khá dễ dàng so với trước đây. Đồng thời, quy định hiện hành cũng cho phép NLĐ có thể nhận BHXH một lần ở các địa phương khác nhau tùy vào điều kiện của họ, nhằm tạo thuận lợi tối đa cho NLĐ.

Tuy nhiên, có trường hợp lạm dụng các quy định nhân văn này nhằm trục lợi, như có trường hợp NLĐ báo mất sổ BHXH để được cấp lại sổ BHXH khác, rồi mang cả 2 sổ BHXH đi nhận BHXH một lần ở những cơ quan BHXH khác nhau hòng qua mặt cơ quan BHXH.

“Thời gian qua, chúng tôi phát hiện có vài trường hợp báo mất sổ BHXH lần đầu và đề nghị cấp lại sổ BHXH thứ hai. Sau đó, NLĐ lấy sổ BHXH đầu đi lãnh tiền BHXH, rồi sau đó lại tiếp tục đi lãnh BHXH ở nơi khác. Chẳng hạn, lãnh ở thành phố Biên Hòa (Đồng Nai) xong, vài tháng sau lại cầm cuốn sổ BHXH được cấp lại để xuống huyện Trảng Bom (Đồng Nai) hoặc về chính trụ sở của BHXH tỉnh để lãnh tiếp. Dĩ nhiên, điều này không thể qua mắt được cơ quan BHXH, vì chúng tôi kiểm tra trên hệ thống là phát hiện ra ngay. Sổ BHXH nếu đã nhận một lần sẽ được cảnh báo liền và không có chuyện nhận lần thứ hai...”- ông Thành khẳng định.

Đại diện Phòng CNTT (BHXH tỉnh Đồng Nai) cũng cho biết, hiện nay, việc liên thông dữ liệu khá tốt và liên thông cấp tỉnh đến toàn quốc. Các bộ phận nghiệp vụ của cơ quan BHXH chỉ cần đăng nhập vào hệ thống sẽ nắm được ngay quá trình tham gia, thụ hưởng chế độ BHXH. Ngay cả với trường hợp NLĐ nộp hồ sơ để nhận BHXH một lần, cán bộ tiếp nhận hồ sơ cũng có thể rà soát dữ liệu liên thông và biết được sổ BHXH đã nhận một lần hay chưa, chứ chưa kể đến việc chuyển lên bộ phận nghiệp vụ chuyên môn.

Cảnh báo...

TP. Hồ Chí Minh là địa phương có số lượng người nhận trợ cấp BHXH một lần lớn nhất khu vực phía Nam. Ông Trần Dũng Hà- Phó Giám đốc BHXH TP. Hồ Chí Minh khẳng định, hiện cơ quan BHXH kiểm soát rất tốt việc nhận BHXH một lần. Trường hợp sổ BHXH đã nhận ở nơi khác, nếu đề nghị nhận nữa sẽ bị phát hiện ngay. Đặc biệt, trong trường hợp nếu một NLĐ vì lý do nào đó báo mất sổ BHXH rồi đề nghị cấp lại sổ, sau đó lấy sổ BHXH để cầm cố và làm ủy quyền cho người nhận cầm cố nhận BHXH, thì việc này sẽ phát sinh các rủi ro giữa các bên.

Cụ thể, hành vi cầm cố sổ BHXH trái với quy định pháp luật; với 2 sổ giống y hệt nhau thì chỉ có 1 sổ được nhận trước, sổ sau sẽ không còn giá trị- nên đây là lời cảnh báo với những người cố tình vi phạm.

Dẫn chứng vụ việc mới đây, cán bộ chuyên quản tại BHXH một quận ở TP. Hồ Chí Minh đã nghi ngờ và xác định một trường hợp vừa nộp hồ sơ nhận BHXH một lần ở TP. Hồ Chí Minh, vừa nộp hồ sơ nhận BHXH một lần ở nơi khác, ông Hà cho biết, bước đầu BHXH TP. Hồ Chí Minh xác định chủ sổ đã nhận BHXH một lần ở Bình Dương; sau đó người được ủy quyền cầm sổ BHXH thứ 2 về TP. Hồ Chí Minh đề nghị nhận BHXH một lần và bị phát hiện.

Do đó, cơ quan BHXH đã phải lập biên bản giữ lại sổ BHXH này để xử lý. “Với hệ thống CNTT hiện nay, cơ quan BHXH chỉ cần rà soát trên hệ thống là đã phát hiện được sổ BHXH này đã nhận hay chưa. Có 2 sổ BHXH giống nhau, kiểu gì cũng có một sổ làm trước, một sổ làm sau. Sổ nào lên hệ thống để nhận trước thì kiểu gì cũng có một sổ sau bị vịn lại. Bởi lẽ, cán bộ BHXH khi nhập số sổ đã được nhận BHXH một lần thì phần mềm sẽ cảnh báo sổ BHXH đã nhận. Một cái đã ghi nhận trên hệ thống, thì cái sau sẽ không thể giải quyết được”- ông Hà chia sẻ.

Hiện nay, việc kiểm soát hưởng chế độ BHXH một lần rất chặt chẽ và có sự liện thông giữa các bộ phận nghiệp vụ cũng như cơ quan BHXH trong cả nước, nên một số sổ BHXH dù được cấp nhiều lần đi nữa nhưng cũng không thể được nhận 2 lần. Đặc biệt, quy trình hiện nay được thực hiện rất chặt chẽ theo Quyết định 166/QĐ-BHXH ngày 31/1/2019 của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam.

Theo đó, căn cứ để giải quyết hưởng các chế độ BHXH là sổ BHXH thể hiện quá trình đóng BHXH đồng bộ với cơ sở dữ liệu thu, sổ thẻ đã được quản lý tập trung thống nhất trong cả nước. Khi giải quyết hưởng các chế độ BHXH, phải đối chiếu sổ BHXH với cơ sở dữ liệu thu, sổ thẻ; sổ BHXH được đưa vào lưu trữ theo quy định sau khi đã giải quyết hưởng chế độ hưu trí, tử tuất.

Trường hợp đã được giải quyết hưởng BHXH mà việc điều chỉnh, hủy, chấm dứt hưởng BHXH liên quan đến cơ sở dữ liệu thu, sổ thẻ thì trước hết phải điều chỉnh lại cơ sở dữ liệu trên hệ thống và điều chỉnh lại sổ BHXH; căn cứ cơ sở dữ liệu và sổ BHXH đã được điều chỉnh để thực hiện việc điều chỉnh, hủy, chấm dứt hưởng BHXH theo quy định.

Quyết định cũng nêu rõ, trong quá trình giải quyết hưởng và chi trả các chế độ BHXH nếu phát hiện hồ sơ giả, hồ sơ có dấu hiệu gian lận, bất thường, sai sót về nghiệp vụ tại khâu nào, thì bộ phận nghiệp vụ tại khâu đó phải báo cáo ngay với Giám đốc BHXH tỉnh/huyện. Trường hợp phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật, thì lãnh đạo đơn vị chuyển cơ quan điều tra theo quy định.