Hàng loạt mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam bị kiện và đang đứng trước nguy cơ bị các nước kiện. Nguyên nhân do các nước nhập khẩu nghi ngờ hàng hóa Trung Quốc được đưa vào Việt Nam, sau đó xuất sang nước thứ ba nhằm trốn thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp.

Kẻ ăn ốc, người đổ vỏ

Ủy ban Chống bán phá giá thuộc Bộ Công nghiệp, Đổi mới và Khoa học Úc hôm 7/10 đã ra quyết định khởi xướng điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với sản phẩm thép mạ hợp kim từ Việt Nam.

Trước đó vài ngày, Cục Quản lý cạnh tranh thuộc Bộ Công Thương cho biết liên tiếp hai sản phẩm thép cán nguội và thép cacbon Việt Nam đã bị một số công ty Mỹ nộp đơn khởi kiện chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp.

Trong đơn kiện gửi Bộ Thương mại Mỹ (DOC), nguyên đơn nêu rõ trước đó Mỹ đã áp thuế thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp rất cao đối với thép Trung Quốc, với mức tương ứng là 200% và 256%. Sau khi Mỹ áp dụng các mức thuế trên, lượng thép xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm mạnh. Ngược lại, lượng thép xuất khẩu cùng loại từ Việt Nam sang Mỹ lại tăng đột biến.

Do đó, phía doanh nghiệp Mỹ nghi ngờ các công ty Trung Quốc không sản xuất sản phẩm này ở Trung Quốc mà chuyển qua các nhà máy của Việt Nam gia công, sản xuất một công đoạn nhỏ rồi xuất vào Mỹ để hưởng chênh lệch thuế, né thuế.

Trước đó, nhiều sản phẩm thép khác của VN cũng đã bị kiện chống bán phá giá tại thị trường Mỹ. Đơn cử như ống thép hàn cacbon, đinh thép, ống thép dẫn dầu, ống thép không gỉ chịu lực, mắc áo thép.

Không chỉ thép mà một số mặt hàng khác như nhựa, gỗ, đá granite… cũng rơi vào trường hợp tương tự. Đại diện một công ty đá granite Việt Nam cho biết cách nay không lâu, Thổ Nhĩ Kỳ có kết luận rằng các công ty Việt Nam đã thực hiện hành vi lẩn tránh thuế chống bán phá giá mà nước này áp dụng đối với sản phẩm đá granite nhập khẩu từ Trung Quốc. Do đó, mức thuế chống bán phá giá đang áp dụng với đá granite nhập khẩu từ Trung Quốc (174 USD/tấn) cũng sẽ được áp dụng đối với đá granite nhập khẩu từ Việt Nam.

“Với mức thuế cao như vậy khiến các công ty Việt Nam chịu chung số phận và coi như mất thị trường Thổ Nhĩ Kỳ” - đại diện công ty trên cho hay.

Mối nguy cho hàng Việt

Giới kinh doanh nhận định việc bị vạ lây từ hàng Trung Quốc là mối nguy cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính của Việt Nam.

Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia kinh tế, đây là một hình thức gian lận thương mại, lẩn trốn thuế tinh vi của công ty nước ngoài khi bị các thị trường lớn như Mỹ, EU đánh thuế chống bán phá giá cao. Đây cũng là hiện tượng biến tướng của đầu tư nước ngoài với nhiều hành vi lẩn tránh thuế do chính công ty nước ngoài thực hiện.

“Bên cạnh đó cũng có trường hợp có sự tiếp tay của một số công ty
Việt Nam. Theo đó các công ty này nhập khẩu hàng hóa nguyên kiện, thậm chí sản phẩm hoàn thiện vào Việt Nam, đóng gói “Made in Vietnam” và xin giấy chứng nhận xuất xứ của Việt Nam rồi xuất sang một số nước nhằm lẩn trốn thuế” - ông Hiếu chỉ rõ.

Việc gian lận thương mại này gây ảnh hưởng lớn đến hàng Việt khi xuất khẩu sang các thị trường, làm thu hẹp thị trường hàng Việt. Trong khi đó hàng gian lận của Trung Quốc lại được hưởng lợi một cách thiếu minh bạch.

“Thực tế không ít doanh nghiệp làm ăn tử tế bị điều tra oan, mất uy tín và bị bạn hàng nghi ngờ chất lượng” - đại diện một công ty phân tích.

Giải pháp thoát kiện

Nhiều ý kiến cho rằng để tự bảo vệ mình, chống lại hiện tượng gian lận từ hàng hóa Trung Quốc, các công ty trong nước cần minh bạch hóa thông tin về sản phẩm, chứng minh sản phẩm của mình là do Việt Nam sản xuất. Song song đó tích cực cung cấp bằng chứng cho cơ quan chức năng về việc hàng Trung Quốc mạo danh xuất xứ Việt Nam để cung cấp cho cơ quan quản lý.

Chia sẻ kinh nghiệm về vấn đề này, ông Trần Quốc Mạnh, Phó Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP. Hồ Chí Minh, cho hay trước đây sản phẩm đồ gỗ nội thất Việt Nam xuất sang Mỹ cũng rơi vào tình trạng như các sản phẩm thép và một số mặt hàng đang gặp phải. May mắn là sau đó Mỹ đã bãi bỏ thuế chống bán phá giá đối với đồ gỗ của Việt Nam. Trong khi đó Mỹ vẫn áp thuế chống bán phá giá với Trung Quốc rất cao.

“Lý do ngành gỗ thoát kiện vạ lây từ Trung Quốc là nhờ các công ty Việt Nam đã chứng minh được nguồn gốc nguyên liệu gỗ không lấy từ Trung Quốc” - ông Mạnh cho hay.

Luật sư Ngô Quang Thụy, từng nhiều năm đại diện cho các công ty Việt Nam trong các vụ kiện chống bán phá giá tại Mỹ, lưu ý trong vụ kiện thép hiện nay nguyên đơn đang cáo buộc chống lại cả ngành thép của Việt Nam chứ không chỉ là những nhà xuất khẩu cụ thể. Thực tế cho thấy thường không có cáo buộc né thuế trên phạm vi toàn quốc như vậy.

“Tuy nhiên, vẫn còn nhiều cơ hội để công ty thép Việt chứng minh với phía Mỹ để họ cân nhắc. Chẳng hạn trả lời đầy đủ câu hỏi cáo buộc, cung cấp thông tin chứng minh không có bất kỳ sự ưu đãi nào…” - luật sư Thụy khuyến cáo.