Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tài chính Việt Nam Nguyễn Hữu Chí cho rằng, giám sát tài chính đối với doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và các DN có vốn nhà nước là nhiệm vụ quan trọng của quá trình đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN. Đặc biệt, trong bối cảnh Chính phủ Việt Nam đang đẩy mạnh quá trình tái cơ cấu DNNN thì việc tăng cường hoạt động giám sát tài chính nằm nâng cao hiệu quả đầu tư vốn nhà nước tại DN lại càng trở nên vấn đề có tính thời sự, cấp bách.

Buổi Hội thảo được tổ chức nhằm làm rõ những vướng mắc, khó khăn mà các cơ quan giám sát tài chính DNNN phải đối mặt và tìm kiếm các giải pháp phù hợp hơn nữa trong công tác giám sát tài chính DNNN và DN có vốn nhà nước trong thời gian tới.

Hoạt động giám sát tài chính đối với doanh nghiệp nhà nước Việt Nam

Tại buổi Hội thảo, đại diện Bộ Tài chính Việt Nam cho biết, ở Việt Nam, tính đến đầu năm 2016, Nhà nước đang đầu tư vốn tại hơn 1.000 DN; trong đó, 781 DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn và 248 DN có cổ phần của Nhà nước. Tổng tài sản của các DNNN khoảng hơn 3.105 nghìn tỷ đồng, với hệ số vốn sở hữu khoảng 40%. Trong năm 2014, tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu của khối các tập đoàn kinh tế, tổng công ty là 16%; của khối DN độc lập thuộc Bộ và UBND cấp tỉnh 10%.

Như vậy, có thể thấy rằng, số lượng DN có vốn đầu tư của Nhà nước hiện nay khá lớn, với số tiền đầu tư dàn trải vào nhiều DN, trên nhiều lĩnh vực và do nhiều cơ quan thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu. Điều này đã cho thấy, công tác giám sát tài chính tại các DNNN và DN có vốn nhà nước là việc hết sức khó khăn.

Trong những năm qua, công tác giám sát tài chính DNNN và DN có vốn nhà nước cũng đã có những kết quả đáng khích lệ. Hệ thống cơ chế, chính sách để thực hiện quản lý và giám sát vốn đầu tư tại DNNN trong thời gian qua đã được Chính phủ, Bộ Tài chính ban hành đồng bộ và liên tục được sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn. Việc hoàn thiện cơ chế, chính sách đã phần nào hạn chế được rủi ro thất thoát trong quản lý, đầu tư vốn tại các DNNN.

Bên cạnh đó, quyền và nghĩa vụ của người đại diện phần vốn nhà nước tại DN đã được xác lập rõ hơn. Phương thức quản lý, giám sát được thay đổi gắn với phân loại, đánh giá DN. Công tác quản lý, giám sát tài chính DN, đã được triển khai thông qua các hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính; phân tích, đánh giá, xếp loại DN; thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện cơ chế chính sách tài chính DN.

Đối với các tập đoàn tổng công ty nhà nước, định kỳ hàng năm Bộ Tài chính phối hợp với các Bộ và địa phương thực hiện tổng hợp, phân tích, đánh giá về tình hình tài chính và kết quả kinh doanh báo cáo Quốc hội, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ.

Thông qua việc giám sát, phân tích và đánh giá hiệu quả hoạt động của DN, Bộ Tài chính và cơ quan chủ sở hữu đã đưa ra kiến nghị và cảnh báo về rủi ro trong hoạt động của các Tổng công ty Nhà nước để có giải pháp khắc phục kịp thời.

Tuy nhiên, công tác giám sát tài chính tại các DNNN và DN có vốn Nhà nước những năm qua vẫn còn hạn chế. Cơ chế phân cấp trong thực hiện các quyền sở hữu tại DNNN còn phân tán và chồng chéo. Phương thức giám sát còn nặng về giám sát gián tiếp.

Trong số các tồn tại, hạn chế của công tác giám sát tài chính đối với DNNN và DN có vốn Nhà nước, Ông Đặng Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục Tài chính Doanh nghiệp cho biết, trong công tác tổ chức giám sát, nhiều cơ quan chủ sở hữu chưa chỉ định ra đơn vị đầu mối thực hiện công tác giám sát tài chính. Nhiều chủ sở hữu chưa ban hành quy định, quy chế nội bộ về giám sát tài chính DN…

Với thực trạng công tác giám sát tài chính tại các DNNN và DN có vốn Nhà nước ở Việt Nam như hiện nay, việc trao đổi kinh nghiệm của Trung Quốc về giám sát tài chính DNNN và DN có vốn Nhà nước, trên cơ sở đó là rút ra những bài học tham khảo, vận dụng vào điều kiện cụ thể của Việt Nam rất cần thiết.

Kinh nghiệm từ phía Trung Quốc

Chia sẻ kinh nghiệm của Trung Quốc trong giám sát tài chính đối với DNNN, GS.,TS. Văn Tông Dư, Phó Viện trưởng Viện Khoa học tài chính (Bộ Tài chính Trung Quốc) cho biết, trong quá trình giám sát đối với DNNN Trung Quốc, giám sát tài chính chiếm vai trò hết sức quan trọng. DNNN Trung Quốc là đối tượng quản lý tài sản công Trung Quốc, có mối quan hệ chặt chẽ trong cải cách, hoàn thiện cơ chế quản lý tài sản công Trung Quốc.

Tại Hội thảo “Giám sát tài chính DNNN: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam”, các chuyên gia kinh tế tài chính Việt Nam và Trung Quốc còn bàn thảo nhiều vấn đề xung quanh việc thực hiện quyền sở hữu tại các DN có vốn nhà nước; Kinh nghiệm của Trung Quốc trong giám sát DNNN, DN có vốn nhà nước thông qua người đại diện vốn…

Phần đông các ý kiến tại Hội thảo đều nhất trí, trong tiến trình đổi mới, cần xây dựng chế độ quản lý giám sát mà trọng tâm là giám sát tài chính, cần áp dụng biện pháp, phương pháp quản lý tài chính hữu hiệu đối với DNNN.