Năm 2015, thế giới có nhiều biến động, tăng trưởng kinh tế suy giảm tại hầu hết các trụ cột kinh tế lớn, trong đó đặc biệt là sự giảm tốc của kinh tế Trung Quốc, giá dầu giảm sâu, nhiều nước phá giá mạnh đồng tiền để duy trì năng lực xuất khẩu, sự dịch chuyển nguồn vốn khỏi các nền kinh tế mới nổi và áp lực tăng lãi suất của Mỹ làm cho thị trường tài chính toàn cầu tại một số thời điểm chao đảo mạnh.

Tuy nhiên, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Nhà nước và Chính phủ, kinh tế vĩ mô trong nước diễn ra tương đổi ổn định, tăng trưởng GDP ước đạt 6,5%, cao nhất trong vòng 3 năm qua, lạm phát tiếp tục được duy trì ở mức thấp (CPI 11 tháng tăng 0,64% so với cùng kỳ), tỷ giá được điều hành linh hoạt, FDI tăng 17,9% so với cùng kỳ năm 2014.

Những điểm sáng trên thị trường trái phiếu 2015

Trong điều kiện kinh tế vĩ mô ổn định, thị trường trái phiếu Việt Nam ghi nhận một số điểm sáng sau:

Tổng khối lượng vốn huy động thông qua phát hành các loại trái phiếu (TPCP, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh và trái phiếu Chính quyền địa phương) đạt khá cao, khoảng 280.000 tỷ đồng tính đến thời điểm 20/12/2015. Nguồn vốn này đã góp phần quan trọng để đảm bảo cho Bộ Tài chính, Ngân hàng phát triển Việt Nam và một số địa phương hoàn thành các nhiệm vụ về tài chính, ngân sách trong năm 2015.

Bộ Tài chính đã đổi mới phương thức phát hành, đăng ký, lưu ký niêm yết trái phiếu theo hướng được mở phiên phát hành thêm vào buổi chiều cùng ngày với phiên phát hành chính, rút ngắn thời gian từ ngày phát hành trái phiếu tới ngày trái phiếu chính thức được giao dịch từ 3 ngày xuống 2 ngày. Những cải tiến này đã được các nhà đầu tư trên thị trường đánh giá cao về sự cải thiện tính thanh khoản cho trái phiếu.

Sản phẩm trên thị trường được đa dạng, ngoài loại trái phiếu chuẩn đã được phát hành thường xuyên trên thị trường (trái phiếu được thanh toán lãi định kỳ 1 năm/1 lần, thanh toán gốc 1 lần khi đến hạn), thị trường TPCP có thêm 03 sản phẩm mới là trái phiếu kỳ hạn 20 năm, trái phiếu long – coupon (trái phiếu có kỳ lĩnh lãi đầu tiên dài hơn kỳ hạn chuẩn) và trái phiếu zero coupon (trái phiếu không thanh toán lãi định kỳ).

Mặc dù trái phiếu long coupon và trái phiếu zero coupon được triển khai vào thời điểm quý IV, tuy nhiên cả 02 sản phẩm mới đều được các nhà đầu tư đón nhận rất hào hứng, kết quả phát hành trái phiếu luôn đạt ở mức 100% khối lượng gọi thầu.

Tỷ trọng trái phiếu kỳ hạn dài tăng, thị trường tăng trưởng khá bền vững: tính đến 20/12/2015, trái phiếu có kỳ hạn từ 5 năm trở lên chiếm khoảng 70% tổng khối lượng trái phiếu phát hành, tăng gần gấp 02 lần so với năm 2014 và đã cải thiện đáng kể kỳ hạn trung bình của danh mục nợ trái phiếu.

Thị trường trái phiếu đã từng bước giảm sự phụ thuộc vào hệ thống NHTM: Tỷ lệ sở hữu trái phiếu của các NHTM (tính cả trong và ngoài nước) trong 11 tháng năm 2015 là 81,43%, giảm khoảng 7% so với cùng kỳ năm 2014.

Trên thị trường thứ cấp, tính đến 30/11/2015, giá trị niêm yết đạt khoảng 710.000 tỷ đồng, bằng 26,4% so với GDP thực tế (tương đương 18% GDP danh nghĩa năm 2014), tăng 2,31% so với năm 2014. Thanh khoản trên thị trường bình quân đạt trên 3.700 tỷ đồng/phiên, tăng 3% so với năm 2014.

Chỉ tiêu kinh tế vĩ mô và nhu cầu vốn 2016 thông qua phát hành trái phiếu

Tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về kế hoạch phát triển kinh tế xã hội năm 2016 với các chỉ tiêu tổng sản phẩm trong nước GDP tăng khoảng 6,7%; tổng kim ngạch xuất khẩu tăng 10%;tỷ lệ nhập siêu so với kim ngạch xuất khẩu dưới 5%; tốc độ tăng giá tiêu dùng dưới 5%; tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội khoảng 31% GDP…

Để đạt được các mục tiêu trên, Quốc hội đồng tình với các giải pháp Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao trình và các cơ quan của Quốc hội kiến nghị. Trong đó có giải pháp điều hành linh hoạt, hiệu quả chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa và các chính sách khác để đạt và vượt các chỉ tiêu Quốc hội thông qua.

Điều hành lãi suất, tỷ giá, tăng trưởng tín dụng phù hợp, xử lý nợ xấu có hiệu quả. Bên cạnh đó, cần kiểm soát chặt chẽ nợ công, nợ Chính phủ, nợ nước ngoài của quốc gia trong giới hạn theo Nghị quyết của Quốc hội, nâng cao hiệu quả sử dụng, tăng cường kiểm tra, giám sát việc vay, sử dụng vốn vay và trả nợ, nhất là các khoản vay mới, vay có bảo lãnh của Chính phủ, tiếp tục cơ cấu lại các khoản vay theo hướng tăng tỷ trọng vay trung, dài hạn với lãi suất phù hợp.

Tiếp tục cơ cấu lại thu, chi ngân sách nhà nước bảo đảm tỷ lệ hợp lý giữa chi đầu tư, chi thường xuyên và chi trả nợ, theo hướng chi đầu tư tăng nhanh hơn…

Về dự toán ngân sách nhà nước, Quốc hội đã phê duyệt bội chi NSNN ở mức 4,95% GDP (254.000 tỷ đồng), vốn đầu tư các công trình trọng điểm 60.000 tỷ đồng và vay đảo nợ 155.100 tỷ đồng, như vậy tổng vay của ngân sách trung ương khoảng 409.100 tỷ đồng. Theo thông lệ hàng năm, dự kiến mức vay thông qua phát hành TPCP khoảng 50 - 60% trên tổng nhu cầu vay.

Ngoài ra, để đảm bảo vốn cho các chương trình tín dụng đầu tư của nhà nước và các dự án trọng điểm của địa phương, nhu cầu huy đồng phát hành TPCP bảo lãnh, trái phiếu chính quyền địa phương cũng sẽ ở mức không thấp hơn năm 2015

Triển vọng thị trường trái phiếu trong năm 2016

Trên cơ sở những kết quả đạt được trong năm 2016, thị trường trái phiếu, trong đó trụ cột là TPCP được dự báo sẽ nhận được nhiều thuận lợi, cụ thể:

Thành tựu kinh tế trong 5 năm 2011- 2015, đặc biệt là những kết quả nổi bật trong năm 2015 sẽ là bước đệm vững chắc để năm 2016 xây nền móng cho việc thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2016 -2020.

Những mục tiêu về phát triển kinh tế xã hội năm 2016 mà kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa 13 phê duyệt đã gửi đi thông điệp về quan điểm điều hành ổn định và phát triển kinh tế của Việt Nam, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư trái phiếu.

Bộ Tài chính đang quyết tâm thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để đạt các mục tiêu phát triển thị trường trái phiếu đến năm 2020 theo chiến lược đã đề ra, theo đó việc xây dựng hệ thống nhà tạo lập thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, phát triển cơ sở hạ tầng đang được các đơn vị nỗ lực triển khai thực hiện.

Với việc triển khai thí điểm thành công các sản phẩm mới trong năm 2015, thị trường trái phiếu năm 2016 sẽ có các loại kỳ hạn từ 3 năm – 30 năm dưới nhiều hình thức sản phẩm hơn thay vì chỉ có 01 loại sản phẩm truyền thống như trước đây. Việc đa dạng hóa các sản phẩm trên thị trường sẽ thu hút được sự tham gia của đông đảo các loại hình nhà đầu tư, giúp cho Bộ Tài chính (KBNN) tăng khả năng huy động vốn, đồng thời phát triển cơ sở nhà đầu tư, giảm sự phụ thuộc vào khối NHTM.

Năm 2016, khối lượng trái phiếu đáo hạn khá lớn (gần 200.000 tỷ đồng), đây được xem là một trong những nguồn vốn lớn tiếp tục tham gia tái đầu tư vào các trái phiếu phát hành năm 2016.

KBNN tổ chức phát hành chính trên thị trường đã xây dựng website (http://vst.mof.gov.vn hoặc http://kbnn.botaichinh.gov.vn) với chuyên mục riêng về TPCP và từ năm 2016 sẽ cung cấp đầy đủ các thông tin liên quan đến thị trường TPCP để đảm bảo cho các nhà đầu tư trái phiếu được tiếp nhận đầy đủ các thông tin về cơ chế chính sách, kế hoạch, lịch biểu phát hành, tình hình phát hành thanh toán và có kế hoạch tham gia thị trường tích cực hơn.

Theo kế hoạch, Bộ Tài chính đã giao cho Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội trong năm 2016 đưa thị trường phái sinh với các sản phẩm là Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu và Hợp đồng tương lai TPCP đi vào hoạt động.

Việc đưa thị trường chứng khoán phái sinh vào vận hành sẽ giúp hỗ trợ thị trường chứng khoán cơ sở phát triển, là công cụ phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư và củng cố lòng tin của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán.

Về lâu dài, các sản phẩm chứng khoán phái sinh không chỉ giúp bảo vệ lợi nhuận của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán mà còn giúp phòng ngừa rủi ro đối với các sản phẩm khác như hàng hóa, lãi suất như thông lệ của các nước trên thế giới./.