Thách thức từ công nghệ số đến lĩnh vực kế toán

Theo Viện Kế toán Malaysia, ngành Kế toán toàn cầu mỗi năm chi khoảng 3 - 5 tỷ USD cho công nghệ như: Phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo và công nghệ nhận thức. Theo Oracle Việt Nam, kế toán số sẽ trở thành trụ cột để hỗ trợ các hoạt động thương mại với khách hàng, đồng thời kết nối thêm nhiều thành phần cốt yếu của doanh nghiệp (DN) như báo cáo thường niên, thuế, tài chính ngân hàng và mạng lưới tài chính công nghệ “fintech”. Sự đột phá kỹ thuật số trong kế toán sẽ tạo ra những xu hướng mới, cụ thể, khoảng 66% doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) sẽ thay thế những dịch vụ mà kế toán viên hiện đang thực hiện bằng các dịch vụ đám mây, 50% DNNVV sẽ thay nhân viên kế toán nếu họ không thích ứng với công nghệ đám mây. Những công việc dễ được tự động hóa và thay thế bằng phần mềm như: Nhập bút toán bằng tay, ghi sổ kế toán, lập báo cáo tài chính cuối năm, lập báo cáo hoạt động kinh doanh, tiền lương, phân tích tài chính.

Dự báo của giới chuyên gia cho thấy, với xu thế vạn vật kết nối, các hệ thống vật lý không gian ảo này tương tác với nhau và với con người theo thời gian thực, thông qua internet của các dịch vụ, trong đó có hoạt động kế toán, kiểm toán, người dùng sẽ được tham gia vào chuỗi giá trị thông qua việc sử dụng các dịch vụ này. Thông qua việc kết nối này, các DN, các tổ chức sẽ tạo ra những mạng lưới thông minh trong toàn bộ chuỗi giá trị để có thể kiểm soát lẫn nhau một cách tự động, qua đó, giúp xóa nhòa ranh giới giữa các lĩnh vực vật lý, số hóa và sinh học.

Mặc dù, không nằm trong 9 khu vực/lĩnh vực được đánh giá là chịu ảnh hưởng mạnh mẽ nhất từ cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) nhưng kế toán, kiểm toán - khu vực đứng đầu về ứng dụng công nghệ thông tin chắc chắn sẽ chịu ảnh hưởng và tác động rất lớn từ CMCN 4.0. Do vậy, sự phát triển của công nghệ số cũng sẽ tạo ra những thách thức không nhỏ đối với lĩnh vực kế toán, kiểm toán, cụ thể như sau:

Thứ nhất, kế toán là một trong các lĩnh vực dẫn đầu về ứng dụng công nghệ thông tin. Thực tiễn cho thấy, công việc kế toán đã được dễ dàng hơn nhiều với sự hỗ trợ tích cực của công nghệ số. Trong thời gian tới, với sự bùng nổ của khoa học công nghệ, lĩnh vực kế toán tiếp tục được tin học hóa một cách sâu sắc. Từ đó, kéo theo quy trình kế toán có sự thay đổi căn bản khi hầu hết các phần hành kế toán đều ứng dụng công nghệ thông tin, kể cả hoạt động ghi sổ, lập báo cáo tài chính. Công nghệ Dữ liệu lớn cho phép xử lý nhanh và đơn giản các nghiệp vụ thuộc các phần hành kế toán, cho phép truy cập nhanh vào các dữ liệu trong một thời gian ngắn. Công nghệ chuỗi khối (Blockchain) cho phép sử dụng mật mã và các giao thức tin nhắn phân tán để tạo lập các thông tin kế toán chi tiết theo yêu cầu kế toán quản trị.

Thứ hai, xu thế công nghệ số nói chung và thành tựu của CMCN 4.0 nói riêng sẽ làm thay đổi hoàn toàn các kênh và phương thức huy động, phân phối vốn, phương thức tiếp cận vốn, tiếp cận các sản phẩm, dịch vụ tài chính-kế toán, quy trình thực hiện công tác kể toán và quy trình tổ chức thông tin tài chính kế toán. Với việc ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại, ứng dụng kỹ thuật số, các sản phẩm, các kết quả xử lý thông tin kế toán, kiểm toán có thể tích hợp được với nhiều sản phẩm dịch vụ thông tin phục vụ các nhu cầu đa dạng của nhà đầu tư, nhà quản lý và nhu cầu của xã hội. Quá trình này thậm chí còn được tự động hóa và triển khai một cách khoa học, hầu như không bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài, từ đó có thể cung cấp các thông tin một cách nhanh nhất cho nhà quản trị để đưa ra quyết định điều hành nhanh nhất, tối ưu nhất.

Thứ ba, được coi là một đột phá về công nghệ, được thiết lập để tạo ra những biến đổi trong công việc kế toán, kiểm toán và ngân hàng, Blockchain có thể có ảnh hưởng sâu sắc đến quản lý chuỗi cung ứng và kế toán giao dịch và có thể tạo ra các cơ hội cho kế toán viên có thể làm việc với khách hàng và đồng nghiệp nhằm gặt hái những lợi ích của công nghệ. Là một sổ cái duy nhất ghi lại các giao dịch giữa các tổ chức, mọi người có quyền tham gia có thể cùng xem một thông tin trong thời gian thực nên Blockchain có thể làm giảm các sai sót và gian lận kế toán. Khi kế toán, kiểm toán viên thực hiện giao dịch trên chuỗi, tất cả các máy tính trong mạng lưới sẽ xác định người dùng và kiểm tra xem người dùng có quyền giao dịch hay không. Chẳng hạn, nếu kế toán viên cần phải chuyển trả 120 USD mà chỉ chuyển 100 USD do nhầm lẫn, các khối khác sẽ chỉ ra sai sót đó. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của Blockchain, nghề nghiệp kế toán sử dụng những bộ dữ liệu khác nhau và đa dạng, khó chuẩn hoá. Sự phát triển của công nghệ Blockchain cùng với Dữ liệu lớn với những thuật toán phức tạp cũng sẽ gây ra những khó khăn cho các kế toán viên trong việc tiếp cận, vận hành và xử lý các phát sinh.

Thứ tư, sự phát triển của hạ tầng viễn thông trong bối cảnh CMCN 4.0 đã, đang đặt ra những thách thức mới về bảo mật, trước hết là bảo mật trong thông tin kế toán quản trị, trong nghiệp vụ thanh toán, trong các hoạt động đầu tư. Do đó, vấn đề an ninh mạng đã trở nên vô cùng quan trọng, vừa đảm bảo an ninh tài chính quốc gia, tạo lập lòng tin, sự yên tâm và bảo vệ quyền lợi của người sử dụng dịch vụ tài chính, kế toán.

Một số đề xuất

Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới và khu vực khi tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do thì việc chủ động chuẩn bị những nền tảng cần thiết để tiếp cận thành tựu công nghệ mới từ cuộc CMCN 4.0 sẽ giúp nền kinh tế Việt Nam nói chung và lĩnh vực tài chính, kế toán và kiểm toán nói riêng tham gia hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu, thị trường dịch vụ tài chính, đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đóng góp tích cực cho tăng trưởng của đất nước. Tuy nhiên, để tận dụng được lợi thế từ hội nhập mang lại và đồng thời thực hiện việc đổi mới quy trình kế toán trong thời đại công nghệ số, cần chú ý một số vấn đề sau:

Thứ nhất, thống nhất và nâng cao về nhận thức, tăng cường hơn nữa việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức về hoạt động tài chính, kế toán trong nền kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế trong bối cảnh khởi phát của cuộc CMCN 4.0. Cụ thể là cần có sự nhận thức đầy đủ và có những biện pháp chủ động để hệ thống tài chính, kể toán vận hành có hiệu quả, hội tụ và hài hòa giữa các quốc gia, tranh thủ các lợi ích và hạn chế những tác động bất lợi từ CMCN 4.0. Sự thành công của hệ thống tài chính mỗi quốc gia nói chung và lĩnh vực kế toán nói riêng phụ thuộc vào ý thức, vào trách nhiệm và trí tuệ để đón bắt thời cơ, chủ động vượt qua thách thức. Bởi suy cho cùng, đối với sự phát triển của kế toán trong thời đại biến đổi kỹ thuật số, người kế toán vẫn giữ vai trò chủ đạo. Máy móc hiện nay không thể thực hiện xét đoán chuyên môn và hoài nghi nghề nghiệp.

Thứ hai, đổi mới và thiết lập mới các quy trình kế toán, từ việc thu thập xử lý và nhập dữ liệu chứng từ kế toán đến quá trình xử lý và kết xuất thông tin; Nâng cao tính hữu ích của thông tin kế toán thông qua việc áp dụng công nghệ thông tin trong việc phân tích, đánh giá thông tin kế toán; Tạo điều kiện thuận lợi cho kế toán viên, kiểm toán viên khai thác và sử dụng nguồn dữ liệu kế toán một cách nhanh chóng và có hiệu quả. Đặc biệt, cần nhận dạng và đánh giá đầy đủ các rủi ro mất thông tin, dữ liệu kế toán khi kết nối internet. CMCN 4.0 có thể đưa đến sự cạnh tranh mạnh giữa các công ty dịch vụ kế toán, kiểm toán nhưng cũng là điều kiện và cơ hội để phát triển các dịch vụ tư vấn tài chính, tư vấn quản trị và góp phần công khai, minh bạch các thông tin cũng như chất lượng dịch vụ.

Thứ ba, các tổ chức tài chính, đặc biệt là các định chế tài chính cần tiếp tục thúc đẩy phát triển hạ tầng công nghệ phục vụ cho sự phát triển các sản phẩm dịch vụ của các tổ chức tài chính, các định chế tài chính; đồng thời, xây dựng các chính sách khuyến khích các tổ chức tài chính, các định chế tài chính, các tổ chức cung cấp dịch vụ kế toán phát triển các sản phẩm, dịch vụ tài chính kế toán dựa trên công nghệ số. Ngoài ra, cần tiếp tục đổi mới và ứng dụng các công nghệ hiện đại thông qua việc xây dựng và hoạch định chiến lược về phát triển công nghệ thông tin của khu vực tài chính, kế toán, trong đó nhiệm vụ xuyên suốt là nghiên cứu và ứng dụng các thành tựu công nghệ hiện đại trong các giao dịch tài chính trong hoạt động thanh toán, trong tiếp cận các sản phẩm tài chính, kế toán. Nâng cao trình độ về công nghệ thông tin và nắm bắt các công nghệ mới, đặc biệt là cần tìm hiểu kỹ lưỡng về công nghệ Blockchain và những ứng dụng của nó mang lại trong công tác kế toán, kiểm toán.

Thứ tư, đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực ngành Tài chính, Ngân hàng, trong đó, chú trọng công tác đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao; tăng khả năng ứng dụng công nghệ thông tin; quan tâm tới chất lượng đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao được thực hiện trên toàn hệ thống tài chính, ngân hàng; Nâng cao tính chuyên nghiệp, khả năng làm chủ các hệ thống công nghệ hiện đại của đội ngũ nhân lực tài chính, ngân hàng, kế toán. Cũng cần lưu ý rằng, trong bối cảnh công nghệ số, vai trò, tiêu chuẩn của kế toán viên trong bối cảnh công nghệ số khác hơn so với hiện nay. Cụ thể, để thích ứng với công nghệ ngày càng phát triển nhanh và mạnh, người kế toán trong thời đại số cần phải trang bị bộ kỹ năng cần thiết, gồm: kỹ năng công nghệ; khả năng tiếp nhận thay đổi; giao tiếp và thành thạo tiếng Anh cùng với đó là bộ kỹ năng tư duy phản biện, chiến lược và phân tích.

Thứ năm, với sự phát triển của công nghệ số và xu hướng chuyển dần sang điện toán đám mây, những lỗ hổng bảo mật cũng vì thế có thể tăng theo, kéo theo những lo ngại ngày càng nghiêm trọng về các rủi ro trong nghiệp vụ thanh toán, trong hoạt động đầu tư. Điều này đòi hỏi hệ thống tài chính phải có trách nhiệm xã hội nhiều hơn, quan tâm nhiều hơn đến tính an toàn và riêng tư trong thông tin tài chính, kế toán và có cách thức phòng thủ mới để bảo đảm an toàn, an ninh và bảo mật mạng. Các tổ chức tài chính, các công ty dịch vụ kế toán, kiểm toán, các công ty chứng khoán, các DN... ngoài việc trang bị những công cụ, những biện pháp bảo mật mới cần quan tâm hơn nữa tới việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu dự phòng và nâng cao nhận thức về bảo mật và an toàn thông tin trong toàn hệ thống. Các tổ chức tài chính, các tổ chức ngân hàng cần đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng trung tâm Dự phòng dữ liệu; nâng cấp hệ thống an ninh, bảo mật ở mức cao, đảm bảo việc mờ rộng phạm vi hoạt động (nếu có) được ổn định an toàn, mang lại hiệu quả lâu dài.

Thứ sáu, trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0 đang và sẽ tạo ra những thay đổi lớn trong lĩnh vực tài chính, kế toán và kiểm toán thì việc tổ chức những hội thảo hợp tác với các tổ chức quốc tế nhằm cập nhật thông tin kịp thời cho các DN, lãnh đạo các tổ chức đào tạo trong nước là rất cần thiết. Từ những thông tin, xu hướng quốc tế được cập nhập kịp thời sẽ giúp các DN, các tổ chức đưa ra các kế hoạch hành động bắt kịp với sự phát triển của công nghệ số, cũng như tận dụng được công nghệ để thúc đẩy nhanh chóng sự phát triển của DN.       

Tài liệu tham khảo:

1. Ban Cán sự Đảng Bộ Tài chính (2018), Nghị quyết số 02- NQ/BCSĐ triển khai ứng dụng công nghệ của CMCN 4.0 trong lĩnh vực tài chính ngân sách;
2. Đỗ Ngọc Mỹ (2017), CMCN 4.0 - Những vấn đề đặt ra với nền kinh tế và kế toán kiểm toán – Kỷ yếu hội thảo khoa học, Đại học Quy Nhơn 2017;
3. Nguyễn Thị Việt Nga (2018), Giải pháp phát triển công nghệ Blockchain trong lĩnh vực tài chính tại Việt Nam, Tạp chí Tài chính kỳ 2 tháng 6/2018;
4. Thái Bá An (2017), CMCN 4.0: Cơ hội và thách thức, Tạp chí Tài chính 10/2017;
5. Nhật Minh (2018), Xây dựng chiến lược tiếp cận CMCN 4.0, Báo Nhân dân;
6. Một số website: Wikipedia.org, vapca.gov.vn.