Theo thống kê mới đây của VNDirect, tính đến thời điểm ngày 26/10, đã có 310 doanh nghiệp công bố kết quả kinh doanh quý III, tương ứng với 17,8% tổng số cổ phiếu và 21,9% tổng vốn hóa toàn thị trường. Tổng lợi nhuận quý III/2021 của các doanh nghiệp đã công bố kết quả tăng 25,0% so cùng kỳ và với chín tháng đầu năm ghi nhận tăng 46,7%.

Trong số những doanh nghiệp đã công bố báo cáo tài chính, nhóm vốn hóa lớn có tăng trưởng lợi nhuận dòng quý III cao nhất với 35,4%, chín tháng đầu năm là dương (+) 49%; ngược lại, nhóm vốn hóa nhỏ tăng trưởng âm (-) 22,5%, nhóm vốn hóa vừa tăng không đáng kể 3,1% trong quý III; chín tháng đầu năm lần lượt là - 13,2%, và + 39%.

Tại nhóm tăng trưởng, các ngân hàng đang gây ấn tượng khi ghi nhận những con số lợi nhuận rất “khủng” bất chấp những dự báo lợi nhuận nhóm này có thể sẽ xấu đi trong quý III/2021 do mặt bằng lãi suất cho vay giảm hỗ trợ doanh nghiệp ảnh hưởng do dịch COVID-19.

Tuy nhiên, có một điều lạ là nhóm cổ phiếu ngân hàng lại liên tiếp giảm trên thị trường dù cho kết quả kinh doanh quý III tích cực. Cùng với đó là các công ty chứng khoán vẫn đưa ra những triển vọng tích cực trong quý IV/2021 nhờ NIM cải thiện khi cầu tín dụng tăng trở lại. Theo đó, hầu hết các mã của nhóm ngân hàng vốn được mệnh danh là cổ phiếu “vua” đều ghi nhận mức - từ 20% đến 30% trong khoảng hai tháng gần đây.

Tương tự, cổ phiếu thép và cổ phiếu chứng khoán cũng có diễn biến này. Minh chứng rõ nét là SSI, lợi nhuận quý III/2021 mà SSI vừa công bố tăng gần hai lần so cùng kỳ nhưng cổ phiếu SSI lại liên tục đóng cửa trong sắc đỏ; hay như VN Direct cũng ghi nhận lợi nhuận tăng gấp đôi nhưng cổ phiếu VND cũng kịp thời ghi nhận cho mình vài phiên giảm giá liên tiếp...

Với nhóm cổ phiếu thép, Hòa Phát lần đầu tiên báo lãi vượt 10.000 tỷ đồng trong quý III nhưng cổ phiếu HPG cũng đánh mất vùng giá lịch sử 58.000 đồng/cổ phiếu; HSG của Hoa Sen cũng không nằm ngoài xu thế chung.

Ở chiều hướng ngược lại, những doanh nghiệp tưởng chừng phải rơi vào “sổ đen” của các nhà đầu tư bởi kết quả kinh doanh thua lỗ, giao dịch cổ phiếu có nhiều yếu tố bất thường lại đang tăng rất mạnh trong thời gian gần đây. Đơn cử như cổ phiếu FTM của CTCP Đầu tư và Phát triển Đức Quân. Trong khi doanh nghiệp báo lỗ 131,5 tỷ đồng sau chín tháng thì mã FTM lại ghi nhận mức tăng gần 34% trong khoảng 10 phiên giao dịch gần đây.

Trên sàn HNX, trong danh sách 10 mã có mức tăng giá cao nhất thì có đến chín mã tăng hơn 40% nhưng doanh nghiệp lại chỉ có mức lợi nhuận không đáng kể, thậm chí thua lỗ triền miên. Điển hình là cổ phiếu RGC có mức tăng giá lên tới 85% nhưng lợi chín tháng đầu năm lại ghi nhận con số thua lỗ 10 tỷ đồng.

Theo nhiều chuyên gia, việc nhiều cổ phiếu liên tục tăng nóng, giảm sốc dù hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp không ghi nhận những kết quả tích cực đã tạo môi trường cho các hoạt động thao túng, làm giá phát triển thu hút một lượng đông đảo các nhà đầu tư. Đặc biệt là các nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường với mong muốn tìm kiếm những cổ phiếu sinh lời nhanh. Sóng đầu cơ lớn trên thị trường xuất phát từ làn sóng tham gia mạnh mẽ của các nhà đầu tư mới cùng các diễn đàn mạng khiến “tâm lý đám đông” trở nên mạnh mẽ hơn.

Bởi lẽ, dòng tiền cá nhân, đặc biệt là dòng tiền từ các nhà đầu tư mới,  thường thiếu kiên nhẫn, sẵn sàng rời bỏ hay cắt lỗ blue chip vì tâm lý “mãi không thấy lên” để tìm kiếm cơ hội ngắn hạn ở nhóm nhỏ hơn. Trong khi, các con sóng của cổ phiếu đầu cơ thường diễn ra khá ngắn do chỉ phụ thuộc cung/cầu ngắn hạn trong khi nền tảng cơ bản, hoạt động kinh doanh không đủ sức hỗ trợ, do đó có thể tác động xấu đến chỉ số vì có thể xuất hiện một làn sóng “tháo chạy” lớn nếu những cổ phiếu nhỏ kia quay đầu giảm sàn.

Mặt khác, sở dĩ có những nghịch lý giá cổ phiếu trong giai đoạn hiện nay là do thị trường đang thiếu một ngành đủ mạnh để dẫn dắt, tạo hiệu ứng tâm lý tích cực tới toàn thị trường khi nhóm cổ phiếu ngân hàng sau giai đoạn bị chốt lời vẫn chưa thể bứt lên. Điều tương tự với nhóm chứng khoán, bất động sản trong khi hiệu ứng của những ngành khác tới thị trường không lớn bằng. Thậm chí có ý kiến cho rằng, không loại trừ có những “tay to”, tổ chức tự doanh, cố tình đạp sâu các mã blue chip để đánh chỉ số xuống. Một phần vì cuộc chơi phái sinh, một phần để gom hàng nhắm cho sóng lớn quý IV.

Về vấn đề này, chuyên gia chứng khoán Nguyễn Hồng Điệp nhận định, kết quả kinh doanh tốt hoặc cực tốt, tiếp tục tăng trưởng khả quan nhưng giá cổ phiếu suy giảm. Sự vô lý này có thể xảy ra trong ngắn hạn vì trào lưu đầu cơ nhưng trung và dài hạn “hàng cơ bản” sẽ được trả về giá trị đúng. Bất cứ cổ phiếu cơ bản nào cũng có điểm cân bằng ở từng vùng chỉ số khác nhau. 

Ông Nguyễn Hồng Điệp phân tích, có nghĩa là giả sử ở vùng 1.380 - 1.400, cổ phiếu A có điểm cân bằng là 62 - 66, nếu cổ phiếu A chiết khấu đủ lớn, 10% chẳng hạn, sẽ trở thành hấp dẫn. Kể cả trong trường hợp chỉ số VN Index không tăng, trong trung hạn giá cổ phiếu vẫn có khả năng tăng trở lại vùng cân bằng.