Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, vai trò của chất lượng sản phẩm hàng hóa, dịch vụ ngày càng quan trọng. Trong gần 2 thập kỷ qua, tại Việt Nam, hoạt động nâng cao năng suất chất lượng (NSCL) sản phẩm doanh nghiệp (DN) đã được đẩy mạnh và đạt được nhiều kết quả tích cực.

Tuy nhiên, với đặc thù DN nhỏ và vừa hiện chiếm đến 98,1% đã khiến cho hoạt động nâng cao NSCL gặp nhiều khó khăn, thách thức hơn. Trong bối cảnh đó, Chương trình quốc gia hỗ trợ DN nâng cao NSCL sản phẩm, hàng hóa giai đoạn 2021-2030 được ban hành theo Quyết định số 1322/QĐ-TTg ngày 31/8/2020 của Thủ tướng Chính phủ tiếp tục đề ra mục tiêu hỗ trợ DN nâng cao NSCL sản phẩm, hàng hóa trên cơ sở áp dụng các giải pháp về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, hệ thống quản lý, công cụ cải tiến NSCL, góp phần nâng tỷ trọng đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng kinh tế, nâng cao NSCL, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Tổng quan lý thuyết

Năng suất

Năng suất là mối quan hệ (tỷ số) giữa đầu ra và đầu vào được sử dụng. Thuật ngữ đầu vào, đầu ra được diễn giải khác nhau theo sự thay đổi của môi trường kinh tế - xã hội. Đối với DN, đầu ra được tính bằng tổng giá trị sản xuất - kinh doanh, giá trị gia tăng hoặc khối lượng hàng hoá tính bằng đơn vị hiện vật. Tăng năng suất chính là phương thức phát triển bền vững của DN mà không nhất thiết phải tăng vốn, lao động,… trong khi kết quả đầu ra vẫn khả quan nếu như DN biết khai thác, sử dụng tối ưu nguồn lao động, kết hợp sử dụng hiệu quả các yếu tố đầu vào.

Chất lượng hàng hóa

Theo Vinacontrol (2024), “Chất lượng sản phẩm hay chất lượng hàng hóa là toàn bộ những thuộc tính của sản phẩm nói lên bản chất cũng như đặc điểm, tính cách của sản phẩm có giá trị riêng, được xác định bằng những thông số có thể đo được hoặc so sánh được, phù hợp với những điều kiện kĩ thuật hiện có, quyết định khả năng thỏa mãn nhu cầu nhất định của con người”. Theo Lê Minh Trường (2023), chất lượng hàng hóa được định nghĩa là tập hợp các yếu tố và đặc điểm của hàng hóa liên quan đến khả năng của nó để đáp ứng yêu cầu và mong đợi của người tiêu dùng hoặc người sử dụng. Các quy định về chất lượng hàng hóa được quy định trong các văn bản pháp luật liên quan đến tiêu chuẩn, chất lượng, chứng nhận kiểm định và quản lý chất lượng hàng hóa.

Ý nghĩa của nâng cao năng suất chất lượng đối với doanh nghiệp

Năng suất luôn là một vấn đề nóng không chỉ đối với cả nền kinh tế mà còn đối với từng DN hoạt động trong nền kinh tế đó. Tăng NSCl đồng nghĩa với việc tăng lợi nhuận, tăng hiệu quả kinh tế và mở rộng thị trường hàng hóa của DN. Tăng năng suất giúp làm giảm giá thành sản phẩm, đóng góp vào cải thiện chất lượng sản phẩm.

Thực trạng nâng cao năng suất chất lượng hàng hóa của doanh nghiệp

Giai đoạn phát triển

Tại Việt Nam, vai trò và tầm quan trọng của năng suất đã được nhấn mạnh hơn kể từ ngày 01/10/1996 khi Việt Nam tham gia vào Tổ chức Năng suất Châu Á. Theo đó, kể từ Thập niên Chất lượng lần thứ Nhất (1996-2005), các hoạt động thúc đẩy NSCL tại Việt Nam được hình thành, các DN Việt Nam bắt đầu quan tâm tới vấn đề cải tiến NSCL và đã có những bước tiến quan trọng trên chặng đường nâng cao NSCL của sản phẩm, hàng hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Thập niên Chất lượng lần thứ Hai với chủ đề “NSCL - Chìa khóa phát triển và hội nhập” đặt ra mục tiêu tạo lập uy tín chất lượng, nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa “sản xuất tại Việt Nam”. Trong giai đoạn này, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình quốc gia “Nâng cao NSCL sản phẩm, hàng hoá của DN Việt Nam đến năm 2020”, đánh dấu bước chuyển biến mạnh mẽ trong hoạt động thúc đẩy NSCL tại Việt Nam. Thống kê cho thấy, chỉ tính riêng trong khuôn khổ các dự án do Bộ KH&CN chủ trì thực hiện, đã có khoảng 15.000 lượt DN được phổ biến, đào tạo, hướng dẫn trực tiếp áp dụng các hệ thống quản lý, mô hình, công cụ cải tiến NSCL.

Kiến tạo hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn

Đến nay, Hệ thống TCVN đã được bổ sung về số lượng và mức độ hài hòa với Tiêu chuẩn quốc tế, đáp ứng kịp thời nhu cầu nâng cao NSCL sản phẩm hàng hóa chủ lực của nền kinh tế, yêu cầu quản lý nhà nước về bảo đảm an toàn vệ sinh sức khỏe con người và môi trường (11.500 TCVN; tỷ lệ hài hòa khoảng 54%).

Trong khi đó, Hệ thống quy chuẩn quốc gia (khoảng 780 QCVN) trở thành công cụ quan trọng của hoạt động quản lý Nhà nước nhằm ngăn chặn các sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ kém chất lượng ảnh hưởng đến môi trường, sức khỏe, bảo vệ lợi ích quốc gia, lợi ích DN và người tiêu dùng. Việt Nam cũng đã phát triển mạng lưới tổ chức đánh giá sự phù hợp ngày càng hùng hậu, chuyên nghiệp. Các tổ chức này đều có năng lực theo chuẩn mực quốc tế như ISO/IEC 17025, ISO/IEC 17065, ISO/IEC 17021, ISO/IEC 17020 tương ứng đối với từng loại hình tổ chức ĐGSPH.

Hình thành cơ sở dữ liệu, nền tảng kiến thức về năng suất chất lượng

Đến nay, Việt Nam đã đào tạo, trang bị những kiến thức và kỹ năng thực hành cho đội ngũ chuyên gia về NSCL, qua đó góp phần dần hình thành đội ngũ chuyên gia, các tổ chức tư vấn về NSCL có am hiểu sâu về các hệ thống quản lý, công cụ cải tiến chất lượng có khả năng hỗ trợ tư vấn, hỗ trợ DN cải tiến hoạt động quản lý nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hóa.

Đặc biệt, cơ sở dữ liệu về NSCL đang từng bước được xây dựng, bổ sung cập nhật tạo cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho cho các DN Việt Nam trong việc tìm hiểu, học hỏi, nghiên cứu, nâng cao trình độ hiểu biết và khả năng triển khai áp dụng các biện pháp cải tiến nâng cao NSCL sản phẩm, hàng hóa trong thời gian tới. Hình thành hệ thống tài liệu, giáo trình về các hệ thống quản lý, công cụ cải tiến chất lượng, và tài liệu tư vấn hỗ trợ dùng cho đào tạo huấn luyện, phổ biến tuyên truyền quảng bá kiến thức về NSCL tại Việt Nam.

Lợi ích đối với doanh nghiệp

Thông qua hoạt động nghiên cứu, ứng dụng các hệ thống quản lý, mô hình, công cụ cải tiến NSCL đã giúp DN Việt Nam tiếp cận và từng bước làm chủ các công nghệ quản lý tiên tiến trong khu vực và trên thế giới. Năng lực quản lý của các DN Việt Nam được nâng lên rõ rệt đang dần thu hẹp khoảng cách về trình độ quản lý giữa DN Việt Nam so với trình độ quản lý của các DN trong khu vực và trên thế giới, đảm bảo cho sự phát triển và hội nhập thành công của Việt Nam trên thị trường quốc tế. Nhiều hệ thống quản lý như ISO 9001, SA 8000, ISO 14000, GMP, HACCP đã trở thành quen thuộc với DN. Các công cụ cải tiến 5S, Kaizen, Lean, Lean 6 Sigma... đã được ứng dụng nhiều hơn. Nhờ được hỗ trợ xây dựng, triển khai các hệ thống quản lý, công cụ cải tiến chất lượng nhiều DN đã giảm thiểu các lãng phí trong quá trình sản xuất, tiết kiệm chi phí về nhân lực, thời gian, nguyên nhiên liệu, nâng cao khả năng cạnh tranh, qua đó khẳng định chỗ đứng trên thị trường trong và ngoài nước.

Kiến nghị giải pháp

Chương trình quốc gia hỗ trợ DN nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa giai đoạn 2021-2030 tiếp tục đề ra mục tiêu hỗ trợ DN nâng cao năng suất và chất lượng hàng năm (Bảng 1). Tuy nhiên, hiện nay, DN đang trong thời kỳ tái khôi phục sản xuất kinh doanh sau thời gian đại dịch COVID-19 kéo dài; yếu tố cạnh tranh ngày càng trở nên khốc liệt. Trong bối cảnh đó, cần tiếp tục triển khai nhiều giải pháp đồng bộ về NSCL để hỗ trợ phát triển DN, cụ thể: