Kinh nghiệm các nước về quản lý tài sản công tại các cơ sở giáo dục đại học công lập

Ở mỗi quốc gia, TSC có vai trò quan trọng trong quá trình sản xuất và quản lý xã hội, đồng thời, việc quản lý tốt TSC luôn được coi là một tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá chất lượng quản lý nhà nước của quốc gia đó.

Cơ sở GDĐH công lập là cơ sở GDĐH do Nhà nước (trung ương hoặc địa phương) đầu tư về kinh phí và cơ sở vật chất (đất đai, nhà cửa) và hoạt động chủ yếu bằng kinh phí từ các nguồn tài chính công hoặc các khoản đóng góp phi vụ lợi. Sự ra đời và hoạt động của các cơ sở GDĐH công lập thể hiện vai trò của Nhà nước đối với GDĐH.

Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng các mô hình quản lý TSC nói chung và tại các cơ sở GDĐH công lập nói riêng, điển hình như:

Tại Canada

Công tác quản lý TSC tại cơ sở GDĐH được Chính phủ Canada thực hiện theo nguyên tắc: Chính phủ không giao cho các cơ sở GDĐH công lập trực tiếp quản lý tài sản mà thành lập đơn vị chuyên trách quản lý tài sản để cho các đơn vị sự nghiệp (ĐVSN) nói chung thuê sử dụng. Việc đầu tư, mua sắm đối với tài sản là máy móc, trang thiết bị phương tiện làm việc trong các cơ quan do bộ phận chuyên trách mua sắm tài sản thực hiện và mua sắm định kỳ 3 năm để trang bị cho các cơ quan trên cơ sở nhu cầu, đề nghị của các đơn vị và ý kiến thẩm định của Bộ Tài chính.

Các cơ sở GDĐH công lập được giao tài sản có trách nhiệm bảo dưỡng, sửa chữa tài sản và bố trí sử dụng theo đúng tiêu chuẩn, định mức, bảo đảm sử dụng tài sản có hiệu quả, tiết kiệm. Khi có nhu cầu bán, thanh lý tài sản, các cơ sở GDĐH công lập trực tiếp quản lý, sử dụng tài sản có văn bản đề nghị với bộ phận chuyên trách mua sắm tài sản để xem xét, quyết định; căn cứ vào quyết định các cơ sở GDĐH công lập tổ chức thực hiện việc bán, thanh lý tài sản.

Tại Trung Quốc

Chính phủ Trung Quốc đã trải qua nhiều giai đoạn thực hiện cải cách các ĐVSN, trong đó có nội dung về xây dựng thể chế quản lý và cơ chế vận hành bộ máy quản lý TSC có chức năng rõ ràng, giám sát hiệu quả; hình thành hệ thống dịch vụ công ích mang đậm màu sắc Trung Quốc.

Theo vòng đời của tài sản, một số nội dung quản lý TSC ở các cơ sở GDĐH công lập được thực hiện như sau:

Hình thành tài sản: Trung Quốc thường áp dụng phương thức sắp xếp bố trí TSC mới, theo đó ưu tiên bố trí từ tài sản hiện có của các cơ sở GDĐH công lập. Trường hợp không có tài sản để bố trí thì cho phép đi thuê, hạn chế tối đa mua sắm để thực hiện mục tiêu sắp xếp tài sản hiện có nhằm sử dụng có hiệu quả TSC, tránh lãng phí.

Về bố trí, sắp xếp tài sản: Các cơ sở GDĐH công lập căn cứ vào nhu cầu của mình, căn cứ vào trình tự được quy định trong Luật có liên quan, thông qua phương thức mua sắm hoặc điều tiết phân phối tài sản cho các cơ sở GDĐH công lập. Để quy chuẩn và tăng cường hơn nữa công tác quản lý dự toán tài sản, Bộ Tài chính Trung Quốc đã ban hành nhiều quy định về việc quản lý đối với tài sản thêm mới của các ĐVSN công lập như: Quy định về công tác lập dự toán tài sản, hoàn thiện tiêu chuẩn dự toán chi phí mua sắm thiết bị văn phòng thông dụng ở các ĐVSN công lập, thúc đẩy sự kết hợp chặt chẽ giữa quản lý tài sản và quản lý dự toán.

Khai thác tài sản: Thông qua xây dựng Trung tâm quản lý thiết bị qua mạng, Trung Quốc tích cực đưa ra các giải pháp quản lý mới, thúc đẩy hình thành hệ thống dịch vụ cùng chia sẻ thiết bị. Qua đó, đạt được những thành quả nhất định trong việc điều chỉnh và sử dụng, quản lý có hiệu quả TSC.

Chế độ báo cáo: Trong quá trình quản lý, các cơ sở GDĐH công lập trực tiếp sử dụng TSC phải thực hiện chế độ đăng ký với Bộ Quản lý tài sản quốc gia. Chính phủ Trung Quốc đã xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm của cơ sở GDĐH công lập trong việc quản lý như: Quyền mua sắm, xử lý, đánh giá, trách nhiệm thống kê báo cáo với cơ quan quản lý tài sản.

Tiêu chuẩn, định mức sử dụng tài sản: Việc sử dụng tài sản phải tuân thủ theo tiêu chuẩn, định mức và các chế độ do Nhà nước quy định. Trong đó, các ĐVSN có thể được phép chuyển một bộ phận tài sản sang sử dụng để kinh doanh, với điều kiện các đơn vị này phải đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ Nhà nước giao. Cơ quan quản lý TSC các cấp thực hiện giám sát, kiểm tra hiệu quả kinh tế của công việc này. Xác nhận việc phân chia giữa Nhà nước với đơn vị về thu nhập của việc sử dụng tài sản chuyển sang tài sản kinh doanh.

Kết thúc tài sản: Để xử lý TSC, các cơ sở GDĐH công lập Trung Quốc thực hiện chuyển dịch và đối chiếu quyền sở hữu TSC ở các cơ sở GDĐH công lập; bao gồm điều chuyển không bồi thường, tặng, bán, chuyển nhượng, báo hỏng cho bên ngoài, tổn thất tiền tệ đối với các loại TSC. Xử lý thu nhập TSC ở các cơ sở GDĐH công lập được quản lý theo mô hình “hai tuyến thu chi” căn cứ theo quy định quản lý thu nhập không thuế của Chính phủ.

Tại Australia

Từ năm 2000, Chính phủ Australia đã thực hiện một cuộc cải cách, toàn diện về hệ thống chính sách và các thủ tục quản lý TSC tại các ĐVSN công lập. Cải cách quản lý TSC ở Australia được thực hiện một cách logic và nhất quán nhằm tăng năng suất và hiệu quả của khu vực công và nền kinh tế Australia. Để thực hiện tốt quản lý TSC tại các cơ sở GDĐH công lập, Chính phủ Australia đặt ra các nguyên tắc sau:

Hiệu quả, công khai, minh bạch: Theo nguyên tắc này, mọi quyết định đầu tư xây dựng, mua sắm, sử dụng và thanh lý tài sản phải đảm bảo tính hiệu quả với ý thức tiết kiệm, công tâm; đồng thời, phải thực hiện theo cơ chế đấu thầu, đấu giá, phải công khai trên phương tiện thông tin đại chúng và phải giải trình với Quốc hội, cơ quan có chức năng quản lý tài sản.

Quản lý TSC thông qua kết quả đầu ra: Theo đó việc đầu tư xây dựng, mua sắm, sử dụng và thanh lý tài sản được căn cứ chủ yếu vào chất lượng và kết quả đầu ra của dịch vụ cung cấp như: Số học sinh tốt nghiệp hàng năm, tỷ lệ đỗ cao...

Mọi tài sản đều phải được ghi chép, hạch toán về cả giá trị và hiện vật, định kỳ được đánh giá lại giá trị tài sản và được quản lý thông qua chương trình phần mềm quản lý tài sản. Phần mềm này cung cấp các thông tin khá đầy đủ về khối lượng, giá trị, tình trạng, vị trí và hình ảnh về các tài sản hiện có, biến động về tài sản trong kỳ. Báo cáo tình hình sử dụng tài sản được gắn kết trong báo cáo tài chính gửi cơ quan kiểm toán, cơ quan tài chính hạn cuối là ngày 20/08 hàng năm (năm ngân sách kết thúc ngày 30/6 hàng năm). Cơ quan kiểm toán nhà nước có trách nhiệm kiểm toán toàn bộ các đơn vị. Số liệu kiểm toán được công khai.

Thanh lý tài sản: Đối với những tài sản lớn (nhà đất) thì phải có sự thẩm định của BTC; còn những thiết bị (ô tô, động sản khác) cơ sở GDĐH công lập tự quyết định thanh lý. Việc thanh lý tài sản được đấu giá công khai thông qua tổ chức dịch vụ thanh lý chuyên nghiệp. Kết quả thanh lý được công khai trên phương tiện thông tin đại chúng. Số tiền thu được nộp NSNN, tuy nhiên tuỳ theo thoả thuận giữa cơ sở GDĐH công lập với Bộ Tài chính, cơ sở GDĐH công lập có thể được giữa lại toàn bộ hoặc một phần để tái đầu tư tài sản.

Kinh nghiệm cho Việt Nam

Qua khảo sát kinh nghiệm quản lý tài sản công tại các cơ sở giáo dục đại học công lập ở các nước (gồm: Canada, Trung Quốc và Australia), có thể rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong quản lý tài sản công ở các cơ sở GDĐH công lập như sau:

Một là, sử dụng phương thức thuê tài sản nhằm giảm dần chế độ mua sắm, trang bị tài sản cho các cơ sở GDĐH công lập. Kinh nghiệm quản lý TSC ở các cơ sở GDĐH công lập các nước cho thấy, việc quản lý TSC nên theo xu hướng giảm chế độ mua sắm, trang bị tài sản cho các cơ sở GDĐH công lập và chuyển sang hình thức thuê tài sản.

Các cơ sở GDĐH công lập sử dụng TSC thực hiện chế độ chi trả tiền thuê tài sản cho cơ quan quản lý tài sản tập trung. Để thực hiện được điều này, cần phải thành lập cơ quan đại diện cho Chính phủ quản lý TSC thuộc sở hữu của Chính phủ chuyên quản lý khối các cơ sở GDĐH công lập. Cơ quan thuộc Chính phủ sẽ phải trả phí thuê TSC cho cơ quan quản lý tài sản với giá thuê theo thỏa thuận nhưng phải cân nhắc, tính toán mức độ tài sản sử dụng để tiết kiệm ngân sách. Do vậy, các cơ quan này phải xem xét các nhu cầu sử dụng tài sản thực tế của mỗi cơ sở GDĐH công lập để thực hành tiết kiệm.

Cơ quan quản lý tài sản và sử dụng tài sản thực hiện phương thức giao dịch các TSC như giao dịch các sản phẩm và dịch vụ trên thị trường thông qua các hợp đồng thuê. Phương thức này thay thế phương thức cung cấp tài sản qua việc cấp phát tài chính để đầu tư, mua sắm. Phương thức này góp phần nâng cao hiệu quả phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính, hạn chế đơn vị phân bổ TSC vượt quá tiêu chuẩn và lãng phí ngân sách, vừa có thể giảm bớt sự khác biệt về điều kiện cơ sở vật chất phục vụ công tác giữa các cơ sở GDĐH công lập.

Hai là, lập dự toán đầu tư, mua sắm tài sản theo phương thức quản lý NSNN theo đầu ra và kết quả: Hiện nay, ở Việt Nam, việc lập dự toán đầu tư, mua sắm tài sản vẫn được thực hiện theo cơ chế quản lý ngân sách theo các khoản mục đầu vào; quản lý ngân sách theo cơ chế này không chú trọng đến các đầu ra và kết quả trong việc thực hiện các mục tiêu đã định.Đồng thời, cần thay đổi theo hướng lập dự toán đầu tư mua sắm tài sản theo phương phức quản lý ngân sách theo đầu ra và tính toán hiệu quả khi quyết định đầu tư, mua sắm TSC các cơ sở GDĐH công lập.

Ba là, xây dựng hệ thống CSDL về TSC các cơ sở GDĐH công lập: Để thực hiện được yêu cầu này, có thể thông qua việc thiết lập hệ thống CSDL công khai về TSC như: Loại, số lượng, giá trị còn lại, tình trạng sử dụng... mà các cơ sở GDĐH công lập đều có thể truy cập. Thông qua đó, khi có nhu cầu về TSC, các cơ sở GDĐH công lập không nhất thiết phải thực hiện mua sắm, đầu tư tài sản mới mà có thể thuê hoặc đề nghị điều chuyển. Đồng thời, thông qua hệ thống CSDL này, cơ quan quản lý có thể nắm bắt chính xác khối lượng tài sản mà các cơ sở GDĐH công lập đang sở hữu.

Bốn là, tổ chức tốt khâu thanh lý TSC: Đối với những tài sản lớn như nhà đất phải có sự thẩm định của BTC, còn những thiết bị, ô tô, động sản khác thì cơ sở GDĐH công lập tự quyết định thanh lý. Có thể tổ chức dịch vụ thanh lý chuyên nghiệp, đấu thầu rộng rãi và công khai để tất cả các tổ chức, cá nhân có nhu cầu đều có thể biết và tham gia mua tài sản thanh lý. Kết quả thanh lý cũng cần được công khai trên phương tiện thông tin đại chúng. Số tiền thu từ thanh lý cần phải được nộp NSNN, tuy nhiên tuỳ theo thoả thuận giữa cơ sở GDĐH công lập với Bộ Tài chính, cơ sở GDĐH công lập có thể được giữ lại toàn bộ hoặc một phần để tái đầu tư tài sản.

Năm là, tăng cường trách nhiệm giải trình và tính minh bạch trong quản lý TSC tại các cơ sở GDĐH công lập: Quản lý TSC ở các quốc gia thực hiện qua một hệ thống kế hoạch và kho dữ liệu về tài sản tương đối đầy đủ. Hệ thống thông tin quản lý được xây dựng hoàn thiện để quản lý sát sao TSC. Cơ quan quản lý tài sản, Bộ Tài chính, cơ quan quản lý ngân sách nắm bắt kịp thời tình trạng của tài sản để thực hiện chế độ tổng hợp báo cáo tài sản thường niên theo quy định.

Tài liệu tham khảo:

1. Đinh Học Đông (2000), “Quản lý TSC”, NXB Kinh tế tài chính Trung Quốc;

2. Quản lý tài sản công các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam, https://iluanvan.com/quan-ly-tai-san-cong-cac-co-so-giao-duc-dai-hoc-cong-lap-o-viet-nam/.

3. Conway Francisand, Charles Undelan, George Peteson, Olga Kaganova và James Mckellar (2006), “Managing Government Property Assets: International Experiences (Quản lý tài sản Chính phủ: những kinh nghiệm quốc tế)”, The Urban Institute Press, Washington DC.

* Đại úy, NCS. Vũ Phương Thảo - Hệ đào tạo Sau đại học, Học viện Hậu Cần.

** Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 2 tháng 10/2021.