Tổng quan về tình hình nợ xấu tại các ngân hàng thương mại hiện nay

Năm 2022, tình trạng "đóng băng" của thị trường bất động sản và trái phiếu doanh nghiệp đã có những ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng tài sản của ngành Ngân hàng. Đồng thời, các ngân hàng cũng phải đối mặt với nguy cơ gia tăng các khoản nợ xấu sau khi thời gian cơ cấu thời hạn trả nợ cho khách hàng chịu ảnh hưởng bởi dịch COVID-19 theo Thông tư 14/2021/TT-NHNN kết thúc.

Theo số liệu từ báo cáo tài chính quý IV/2022, dư nợ xấu tại thời điểm 31/12/2022 của 27 ngân hàng niêm yết cổ phiếu và giao dịch trên thị trường chứng khoán đã tăng đến 35% so với đầu năm, lên trên 136.400 tỷ đồng. Số ngân hàng có nợ xấu tăng chiếm xấp xỉ 89% nhóm thống kê. Điều này cho thấy, vấn đề quản lý nợ xấu tại các ngân hàng cần được quan tâm đặc biệt.

Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý nhà nước đối với nợ xấu của ngân hàng thương mại

Các yếu tố thuộc về môi trường

Môi trường vĩ mô ổn định thúc đẩy hiệu quả hoạt động và sự tăng trưởng của các ngân hàng thương mại (NHTM), từ đó hoạt động quản lý nhà nước (QLNN) đối với nợ xấu của các NHTM được giảm bớt áp lực và khó khăn. Ngược lại, sự bất ổn của môi trường vĩ mô có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tính ổn định và sự phát triển của các NHTM, làm tăng áp lực cho hoạt động QLNN đối với nợ xấu của các NHTM.

Hiệu quả QLNN đối với nợ xấu của NHTM chịu tác động mạnh mẽ của môi trường pháp lý. Nếu môi trường pháp lý phù hợp sẽ tạo thuận lợi cho hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM, ngược lại nếu môi trường pháp lý không phù hợp sẽ cản trở, kìm hãm hoạt động này. Do đó, môi trường pháp lý là một trong những nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến QLNN đối với nợ xấu của NHTM.

Mức độ cạnh tranh trong ngành Ngân hàng có ảnh hưởng đến nợ xấu của hệ thống NHTM và hoạt động QLNN về nợ xấu. Thời gian qua, số lượng ngân hàng ngày càng tăng, trong khi đó, nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư cũng như các tổ chức kinh tế lại có hạn. Thực tế này tác động tới hiệu quả hoạt động của các ngân hàng cũng như hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM.

Các yếu tố thuộc về ngân hàng trung ương

Với mục tiêu đảm bảo an toàn hệ thống tài chính – ngân hàng, các yếu tố thuộc về Ngân hàng Trung ương (NHTW) có những ảnh hưởng quan trọng đến QLNN đối với nợ xấu của NHTM bao gồm:

(i) Chính sách tiền tệ của NHTW: Ngoài chức năng là ngân hàng của các ngân hàng, NHTW còn có chức năng quản lý các hoạt động liên quan đến tiền tệ - ngân hàng. Vì vậy, tính độc lập của NHTW trong công tác hoạch định và thực thi các chính sách tiền tệ (CSTT) có vai trò rất quan trọng đối với hoạt động QLNN về nợ xấu của NHTM.

(ii) Trình độ phát triển của hệ thống ngân hàng: Trình độ phát triển của hệ thống ngân hàng có tác động đáng kể đến hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM. Hiện trạng phát triển của các NHTM là căn cứ để các cơ quan quản lý có thẩm quyền nói chung, NHTW nói riêng hoàn thiện các cơ chế, chính sách liên quan đến nợ xấu của NHTM. Đây cũng là căn cứ để cơ quan quản lý có thẩm quyền nói chung, NHTW nói riêng đề ra các biện pháp quản lý nợ xấu của các NHTM cho từng thời kỳ nhất định.

(iii) Trình độ, năng lực quản lý tín dụng của NHTW: Thời gian gần đây, NHTW của các quốc gia ngày càng tăng cường triển khai hiệu quả các hoạt động quản lý và kiểm soát nợ xấu của các NHTM. Trình độ, năng lực quản lý tín dụng của NHTW tác động mạnh đến hoạt động QLNN đối với nợ xấu của các NHTM. Trong bối cảnh phát triển thị trường tài chính như hiện nay, trình độ và năng lực quản lý tín dụng của NHTW càng cao sẽ càng nâng cao hiệu quả QLNN đối với nợ xấu của NHTM. Vì vậy, bên cạnh trình độ chuyên môn, các NHTW cần nỗ lực cải thiện năng lực quản lý tín dụng của đội ngũ cán bộ chịu trách nhiệm về quản lý nợ xấu của các NHTM.

Các yếu tố thuộc về ngân hàng thương mại

Hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM phụ thuộc nhiều vào các yếu tố nội tại của các NHTM, cụ thể như sau:

- Cơ chế quản lý tín dụng của NHTM: Đây là yếu tố có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM. Cơ chế quản lý tín dụng của ngân hàng liên quan đến quy trình nghiệp vụ ngân hàng, hoạt động thẩm định tín dụng, đánh giá rủi ro; kiểm tra, giám sát trước, trong và sau cho vay; xử lý nợ xấu … Việc hoàn thiện cơ chế quản lý tín dụng của các NHTM giúp nâng cao hiệu quả của hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM. Hoạt động kiểm tra, kiểm soát nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm liên quan đến hoạt động tín dụng, từ đó ngăn ngừa rủi ro và giảm khó khăn cho hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM.

- Trình độ công nghệ của NHTM: Hệ thống công nghệ của NHTM góp phần quan trọng vào việc nâng cao hiệu quả của công tác QLNN đối với nợ xấu của NHTM. Nhờ công nghệ hiện đại, các NHTM có thể khai thác một cách đột phá cả về số lượng và chất lượng các sản phẩm, dịch vụ, từ đó khẳng định được uy tín của ngân hàng.

- Nguồn nhân lực của NHTM: Chất lượng đội ngũ cán bộ có tác động trực tiếp đến tình hình nợ xấu của ngân hàng cũng như hiệu quả QLNN đối với nợ xấu của NHTM. Đặc biệt, năng lực quản trị điều hành của ban lãnh đạo ngân hàng có ảnh hưởng quan trọng đến hoạt động QLNN đối với nợ xấu của NHTM. Năng lực và trình độ của các nhà lãnh đạo ngân hàng yếu kém sẽ dẫn đến việc đưa ra các quyết định cho vay sai lầm, từ đó làm suy giảm chất lượng tín dụng ngân hàng.

- Quy mô ngân hàng: Quy mô ngân hàng có tác động đến nợ xấu theo cả chiều hướng tích cực và tiêu cực, từ đó cũng có ảnh hưởng đến hoạt động QLNN về nợ xấu. Việc tiến hành các hoạt động bảo lãnh cho vay doanh nghiệp của các ngân hàng nhỏ có tỷ lệ rủi ro cao hơn so với các ngân hàng lớn, đồng thời các ngân hàng nhỏ thường xuyên cấp tín dụng cho các công ty nhỏ khó khăn thiếu dữ liệu tài chính cũng phải đối mặt với rủi ro cao hơn là khi cho các doanh nghiệp lớn vay. Quy mô của các ngân hàng đóng một vai trò đáng kể đối với sự xuất hiện của nợ xấu, từ đó tác động đến công tác QLNN đối với nợ xấu của NHTM.

Để nâng cao hiệu quả quản lý nợ xấu của Nhà nước đối với các ngân hàng thương mại

Thứ nhất, tiếp tục sửa đổi, bổ sung hoàn thiện khung khổ pháp lý về mua bán nợ, xử lý nợ xấu hiệu quả, triệt để trong các giai đoạn tiếp theo.

Hoàn thiện các quy định, chính sách về hoạt động tín dụng trên cơ sở đảm bảo sự tham gia vốn hợp lý của chủ đầu tư trong các dự án đầu tư; tăng cường sự giám sát công khai, minh bạch của thị trường, nhà đầu tư và người gửi tiền vào hoạt động tín dụng của các NHTM. Chủ động kiến nghị đối với Quốc hội và Chính phủ trong việc nghiên cứu, sửa đổi và bổ sung các bộ Luật như luật dân sự, luật tố tục dân sự, luật Đất đai, luật thi hành án dân sự nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan thanh tra NHNN triển khai thực hiện các nghiệp vụ thanh tra, giám sát tình hình nợ xấu và xử lý vi phạm của các NHTM.

Chú trọng tập trung việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về hoạt động NHTM theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế, phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, đây là một trong các nhân tố quan trọng để thúc đẩy, hỗ trợ tích cực cho hoạt động của NHTM phát triển ổn định, an toàn và bền vững.

Thứ hai, Thực hiện các chính sách an toàn vĩ mô và đặt trong mối quan hệ phối hợp với các chính sách kinh tế khác, từ đó, tạo sự đồng bộ và thống nhất trong các chính sách tiền tệ và kinh tế, xây dựng sự ổn định trong quá trình phát triển của hệ thống NHTM; Tăng cường sự phối hợp với cơ quan QLNN, NHTM trong việc xử lý nợ xấu, nhất là các khoản nợ của doanh nghiệp nhà nước, nợ xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước.

Thứ ba, tiếp tục nâng cao vị thế độc lập của NHNN theo hướng NHTW hiện đại. Để nâng cao hiệu quả QLNN thì điều kiện tiên quyết đó là NHNN phải có vị thế độc lập trong quản lý, giám sát, điều tiết đối với các hoạt động NHTM. Vị thế độc lập sẽ tạo cơ sở cho NHNN chủ động trong việc ra quyết định kịp thời và chịu trách nhiệm về các biện pháp quản lý của mình.

Thứ tư, đẩy nhanh tiến độ tái cấu trúc hệ thống NHTM. Cụ thể:

- Tiếp tục đánh giá, phân loại các NHTM thành các nhóm (nhóm NHTM yếu kém, nhóm NHTM hoạt động bình thường), từ đó NHNN có chỉ đạo việc xây dựng mới hoặc hoàn thiện phương án tái cấu trúc đã xây dựng của từng hệ thống NHTM.

- Tạo điều kiện và khuyến khích các tổ chức tín dụng nước ngoài góp vốn, mua cổ phần của các NHTM Việt Nam, nhất là một số NHTM cổ phần yếu kém nhằm đẩy nhanh tiến độ tái cấu trúc các NHTM này.

Thứ năm, giải quyết vấn đề nợ xấu song song với triển khai các biện pháp ngăn chặn nguy cơ phát sinh nợ xấu trong tương lai; giải quyết vấn đề nợ xấu trên cơ sở tôn trọng kỷ luật thị trường và đảm bảo thực hiện công bằng xã hội.

Thứ sáu, chủ động nâng cao chất lượng quản lý thông qua việc nâng cấp hệ thống pháp lý và hoàn thiện các chuẩn mực về kế toán và kiểm toán đảm bảo tiêu chuẩn an toàn Basel II. Hệ thống NHTM hiện nay chưa được cập nhật đầy đủ so với các quy định và tiêu chuẩn an toàn mới trong Basel. Do đó, NHNN cần tiếp tục cải cách hệ thống kế toán ngân hàng theo chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là vấn đề về quản lý nợ xấu, đánh giá mức độ rủi ro và trích lập dự phòng, xử lý nợ xấu dựa trên xu hướng hợp nhất giữa 2 chuẩn mực kế toán Mỹ và chuẩn mực kế toán quốc tế. Bên cạnh việc nâng cao chất lượng hạ tầng cơ sở ngân hàng, NHNN cũng cần chủ trọng nâng cao hơn nữa chất lượng thông tin tín dụng tại Trung tâm thông tin tín dụng CIC. Ngoài ra, NHNN cần công khai hoạt động của NHTM (công khai báo cáo tài chính) để các nhà đầu tư, đơn vị tổ chức có nhu cầu tìm kiếm thông tin về hoạt động của các NHTM, từ đó, góp phần giảm thiểu sự gia tăng của nợ xấu NHTM trong hoạt đông cung cấp tín dụng ngân hàng.

Thứ bảy, đổi mới cơ chế chỉ đạo điều hành hoạt động thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân hàng, đồng bộ và thống nhất công tác quản lý mang tính hệ thống từ trung ương đến địa phương và tạo sự tương thích với xu hướng quản trị rủi ro tập trung của các NHTM hiện nay.

Thứ tám, NHNN chủ động xây dựng và thực hiện tuyển dụng, đào tạo đội ngũ nhân lực có trình độ cao, nâng cao năng lực nghiệp vụ và tư tưởng chính trị, đạo đức nghề nghiệp để thích ứng kịp thời với sự phát triển của hệ thống tài chính ngân hàng trong điều kiện kinh tế hội nhập sâu rộng.

Với vai trò quyết định trực tiếp đến hiệu quả công tác QLNN đối với nợ xấu của NHTM, đội ngũ nhân lực cơ quan thanh tra, giám sát NHNN cần phải có trình độ và chất lượng cao, đảm bảo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ kiểm tra giám sát nợ xấu NHNN trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

Tài liệu tham khảo:

1. Phạm Phú Thái (2021), Quản lý Nhà nước đối với nợ xấu của hệ thống NHTM Việt Nam – Luận án tiến sĩ kinh tế - Trường đại học Thương mại;
2. Trịnh Thị Thủy (2015), Quản lý nhà nước đối với các NHTM Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, Luận án Tiến sĩ, Học viện Hành chính Quốc gia;
3. Baudino Patrizia, Yun Hyuncheol (2017), Resolution of non-performing loans – policy options, FSI insights on policy implementations, No 3, Bank for International Settlements;
4. Beck Roland, Jakubik Petr, Piloiu Anamaria (2015). "Key Determinants of Non-performing Loans: New Evidence from a Global Sample," Open Economies;
5. Review, Springer, vol. 26(3), pages 525-550, July;
6. Beltratti Andrea, Paladino Giovanna (2016), Basel II and regulatory; arbitrage. Evidence from financial crises, Journal of Empirical Finance, Volume 39, Part B, December 2016, Pages 180-196.