Theo đó, lợi nhuận cả năm 2018 của các NH này cũng bị kéo xuống vị trí thấp. Kết quả không mong đợi này đến từ việc các NH sụt giảm tăng trưởng tín dụng mạnh trong khi khoản chi phí dự phòng rủi ro vẫn không ngừng tăng trưởng.

4 NH báo lỗ

SaigonBank là NH đầu tiên công bố kết quả kinh doanh không khả quan khi kết thúc năm tài chính 2018. Cụ thể, quý IV-2018, NH ghi nhận khoản lỗ trước thuế gần 69,5 tỷ đồng. Kết quả này đã kéo lợi nhuận trước thuế cả năm của SaigonBank xuống 52,5 tỷ đồng, giảm 26% so với năm trước. 

Quý IV-2018, Eximbank ghi nhận lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh cũng giảm 86,4% so với năm trước, chỉ đạt 92,2 tỷ đồng (năm 2017 là 678,8 tỷ đồng), lợi nhuận sau thuế âm 247 tỷ đồng. Lũy kế cả năm, lợi nhuận trước thuế chỉ đạt 827 tỷ đồng, con số này chỉ đạt hơn phân nửa kế hoạch lợi nhuận 1.600 tỷ đồng được đặt ra hồi đầu năm ngoái. Lợi nhuận sau thuế còn 661 tỷ đồng, giảm 19,7% so với năm trước (năm 2017 đạt 822,8 tỷ đồng). 

Một NH khác cũng công bố thua lỗ trong quý IV vừa qua là VietCapitalBank với mức lỗ 27 tỷ đồng. Trước đó vào quý II-2018, VietCapitalBank cũng đã ghi nhận mức lỗ trước thuế gần 33,5 tỷ đồng, trong khi cùng kỳ năm trước lãi gần 10,9 tỷ đồng. Song nhờ sự tăng trưởng tốt của 2 quý còn lại, tính hết cả năm 2018, lợi nhuận cả năm của VietCapitalBank vẫn tăng gấp 3 lần so với năm 2017. 

Một trường hợp ghi nhận lỗ trong quý IV-2018 thu hút sự quan tâm nhất là Vietinbank. Theo báo cáo tài chính riêng lẻ quý IV-2018, lợi nhuận kinh doanh trước thuế của Vietinbank lỗ hơn 853 tỷ đồng trong quý cuối cùng này. Lợi nhuận sau thuế cũng âm 698 tỷ đồng.

Theo đó cả năm, Vietinbank ghi nhận mức lãi trước thuế chỉ 6.742 tỷ đồng, giảm 26,7% so với năm 2017 và là mức thấp nhất tính từ năm 2011 đến nay. Từ vị trí thứ 2 về lợi nhuận trong những năm trước đây, Vietinbank đang xếp hạng thứ 7 về lợi nhuận trong hệ thống năm 2018.

Đối với Vietinbank, dù kết quả kinh doanh năm nay đạt mức thấp, nhưng điều này cũng không quá bất ngờ vì đầu tháng 12-2018, NH này đã tổ chức đại hội đồng cổ đông bất thường, trong đó đưa ra hàng loạt thay đổi các chỉ tiêu kế hoạch kinh doanh. Điểm gây chú ý nhất là dù 9 tháng đầu năm đã lãi 7.596 tỷ đồng, nhưng NH này đã giảm kế hoạch lợi nhuận riêng lẻ chỉ còn 6.200 tỷ đồng, lợi nhuận hợp nhất còn 6.700 tỷ đồng cho cả năm. NH cũng giảm chỉ tiêu tổng tài sản có tăng trưởng về mức 6-8%, dư nợ tín dụng tăng trưởng 8-9%, nguồn vốn huy động tổ chức kinh tế và dân cư tăng trưởng 9-10%, tỷ lệ nợ xấu (nội bảng) dưới 3%.

Tỷ lệ nợ xấu của NH cũng biến đổi theo chiều hướng kém khả quan, cụ thể nợ xấu đã tăng từ 1,13% tổng dư nợ vào cuối năm 2017 lên mức 1,56% vào cuối quý IV năm 2018. Theo đó, Vietinbank đã dành hơn 7.700 tỷ đồng chi phí dự phòng rủi ro đối với các khoản nợ xấu.

Tại SaigonBank, dư nợ cho vay năm 2018 giảm 3,1% xuống còn 13.560 tỷ đồng nên thu nhập lãi thuần chỉ đạt 661 tỷ đồng. Lãi từ hoạt động dịch vụ tăng 13% đạt 43 tỷ đồng; lãi từ kinh doanh ngoại hối tăng 35,5% đạt gần 25 tỷ đồng. Lãi từ hoạt động khác đạt 115 tỷ đồng. Tuy nhiên, chi phí hoạt động trong năm  tăng 11,7% lên 449 tỷ đồng. Nợ xấu tại SaigonBank cuối năm 2018 là 301 tỷ đồng, giảm 28% so với đầu năm, tỷ lệ nợ xấu giảm từ mức 2,98% xuống còn 2,2%. Song chi phí dự phòng rủi ro lại tăng 22% lên 344 tỷ, kéo lợi nhuận thụt lùi. 

Tương tự, trong 3 tháng cuối của năm 2018, Eximbank tiêu tốn 1.047 tỷ đồng cho chi phí hoạt động (tăng 75,1% so với cùng kỳ) và 401,6 tỷ đồng cho khoản chi phí dự phòng rủi ro (tăng 239,8%), dẫn đến lợi nhuận sau thuế quý IV bị âm tới gần 247 tỷ đồng.

Chi phí dự phòng  ăn mòn lợi nhuận

Trong cả năm 2018, ngoài những NH ghi nhận lợi nhuận thấp như trên thì vẫn có khá nhiều NH lập kỷ lục mới về lợi nhuận. Tuy nhiên, theo TS. Bùi Quang Tín, Trường Đại học NH TP. Hồ Chí Minh, thời gian gần đây, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đang giới hạn mạnh mẽ hạn mức (room) tăng trưởng tín dụng, chỉ những NH nào quyết tâm tái cơ cấu, xử lý nợ xấu, tăng vốn, NHNN mới nới room tăng trưởng tín dụng.

Bằng chứng là năm ngoái, một số NH đã phải điều chỉnh lợi nhuận vì bị hạn chế room tăng trưởng tín dụng do chưa tăng được vốn. Việc các NH bị NHNN giới hạn room tăng trưởng tín dụng, cũng được xem là động thái trong chính sách tiền tệ của NHNN, và chắc chắn là các NHTM sau khi tiếp nhận định hướng mới của NHNN sẽ phải điều chỉnh hoạt động kinh doanh.

Do đó, lợi nhuận năm 2019 sẽ không được tốt như năm 2018. Nhìn từ thực tế tại đại hội cổ đông bất thường vừa qua, VietinBank cũng đã đặt ra 2 kịch bản kinh doanh cho năm 2019. Kịch bản 1, NH không được phê duyệt tăng vốn thì chỉ thực hiện kế hoạch tăng tổng tài sản 5%, tăng trưởng tín dụng 6,8%, tăng vốn tương ứng với tăng trưởng tín dụng, lợi nhuận trước thuế ước đạt 9.500 tỷ đồng.

Kịch bản 2, NH được phê duyệt tăng vốn sẽ đề ra mức tăng trưởng tín dụng cao hơn tương ứng với mức vốn được tăng. Điều này cho thấy, lợi nhuận kinh doanh năm 2019 của ngành NH vẫn sẽ tiếp tục chịu sự quyết định hạn mức tăng trưởng tín dụng. 

Như vậy ngoài những khó khăn đặc thù riêng của từng NH, thì tại tất cả các NHTM của Việt Nam, chi phí dự phòng rủi ro nợ xấu vẫn chiếm một khoản khá lớn, ăn mòn lợi nhuận hàng năm. Nhưng muốn giảm nợ xấu phải có sự nỗ lực và hợp tác của nhiều bên. Hiện Nghị quyết 42 về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng đã hỗ trợ các NHTM trong việc xử lý nợ xấu, nhưng nhiều NH vẫn gặp khó khăn khi thực thi, trong đó có liên quan đến vấn đề xử lý tài sản đảm bảo.

Nghị quyết 42 cũng cho các nhà băng quyền tự quyết và các hợp đồng tín dụng hiện nay nghiêng về bảo đảm quyền lợi NH, như cho NH quyền thẩm định giá và khi có giá thẩm định, NHTM được yêu cầu bên thứ 3 mua bán tài sản đó để tiến hành phát mãi. Nhưng trên thực tế khó áp dụng do khi chủ tài sản không hợp tác cũng không phát mãi được. 

Thực tế tỷ lệ nợ xấu tăng còn do hoạt động cấp tín dụng của các NH vẫn chưa tuân thủ các quy định của NHNN khi thực hiện 4 bước, là tiếp xúc hỗ trợ khách hàng về hồ sơ vay, thẩm định hồ sơ vay, ra quyết định cho vay và thẩm định hồ sơ vay. Khó khăn này xuất phát từ kinh nghiệm, kiến thức của nhân viên tín dụng, cán bộ thẩm định của NH, tạo ra tỷ lệ nợ xấu tăng lên.

Đồng thời, khách hàng chưa cung cấp đầy đủ thông tin cho NH và sau khi được cấp tín dụng, khách hàng thiếu hợp tác để NH quản lý nợ sau cho vay, dẫn đến nợ xấu tăng lên. Đây là những điểm cần sớm thay đổi, chấn chỉnh, nếu không các NH sẽ khó giải quyết được bài toán chi phí dự phòng ăn mòn lợi nhuận, dẫn đến việc phải điều chỉnh hay ghi nhận lỗ như đã xảy ra.