Theo ông Thào Xuân Sùng, Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam, thời gian qua, lĩnh vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn của Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ và đạt được nhiều thành tựu rất đáng tự hào. Riêng 5 tháng đầu năm 2019, xuất khẩu hàng nông sản của Việt Nam đã đạt 10,2 tỷ USD.

Tại thị trường trong nước, mức tiêu thụ các mặt hàng nông sản cũng ngày càng tăng theo mức thu nhập của người dân và tốc độ công nghiệp hóa, đô thị hóa. Chất lượng nông sản Việt Nam ngày càng được cải thiện theo hướng áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất an toàn VietGAP, VietHAP, GlobalGAP… Việc thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp bước đầu đạt được kết quả tích cực, hình thành các vùng sản xuất nông sản hàng hóa chuyên canh, áp dụng công nghệ cao hướng đến tiêu dùng trong nước và gia tăng xuất khẩu.

Đáng chú ý, nhiều mặt hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam đang chiếm vị trí dẫn đầu trên thị trường thế giới như gạo, hồ tiêu, hạt điều, thủy sản, rau, quả, thực phẩm và đang dần định hình được thương hiệu, uy tín về chất lượng, giá cạnh tranh trên thị trường thế giới trong khuôn khổ các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết.

Chỉ 5% nông sản xuất khẩu đạt tiêu chuẩn quốc tế

Mặc dù nhiều tiềm năng nhưng Chủ tịch Hội nông dân Việt Nam vẫn cho rằng, sản xuất nông nghiệp Việt Nam vẫn còn hạn chế và đầy bất cập đặc biệt là chất lượng nông sản và việc tiêu thụ, phân phối.

“Thực tế đó đang cản trở sự gia tăng về số lượng hàng nông sản Việt Nam xuất khẩu ra thị trường thế giới, nhất là các thị trường lớn, yêu cầu chất lượng cao,” Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam Thào Xuân Sùng nhấn mạnh.

Hiện nay, vấn đề đầu ra cho sản phẩm nông nghiệp đang là một khó khăn rất lớn cho sản xuất nông nghiệp, với việc thường xuyên xảy ra hiện tượng được mùa thì rớt giá, được giá thì mất mùa. Về hoạt động xuất khẩu, theo thống kê hiện nay, thị trường xuất khẩu thiếu ổn định, xuất khẩu chủ yếu lệ thuộc vào Trung Quốc nhưng chủ yếu qua đường tiểu ngạch nên giá trị thấp. Đặc biệt hiện nay, Trung Quốc đang áp dụng các biện pháp siết chặt nhập khẩu theo đường tiểu ngạch trong đó có nông sản.

Cùng với đó, những rào cản về kỹ thuật là khó khăn lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam khi hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam chỉ đạt tiêu chuẩn quốc tế khoảng 5%; thị trường xuất khẩu nông sản chủ yếu tập trung vào các nước trong khu vực và luôn chịu sự cạnh tranh bởi các nước Thái Lan, Ấn Độ, Indonesia… cũng có những mặt hàng tương tự.

Luôn ở thế bị động

Nông sản Việt Nam không mùa nào là không có mặt hàng cần giải cứu. Một trong những nguyên do chính là sự thiếu chủ động tìm hiểu thông tin của doanh nghiệp và nông dân. Thông tin về các thị trường rất mù mờ, đặc biệt, thông tin về yêu cầu kỹ thuật cũng là tính pháp lý của các lô hàng xuất khẩu luôn là yếu tố cản trở khi hội nhập.

Hoạt động sơ chế, chế biến, kênh tiêu thụ sản phẩm, tiêu dùng nông sản Việt Nam vẫn chủ yếu theo phương thức truyền thống nên chủng loại sản phẩm chưa đa dạng, thiếu nhãn mác để nhận diện sản phẩm. Các mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam có sức cạnh tranh kém, chưa có thương hiệu trên thị trường quốc tế, chủ yếu xuất khẩu dưới dạng thô nên giá trị gia tăng không nhiều và thường có giá trị xuất khẩu không cao. Bên cạnh đó, chất lượng sản phẩm nông nghiệp còn thấp và an toàn thực phẩm chưa được kiểm soát triệt để, giá cả bấp bênh, sản xuất kém hiệu quả, thiếu ổn định bền vững.

Việc hỗ trợ kết nối hình thành chuỗi liên kết sản xuất - phân phối các sản phẩm nông nghiệp chủ lực vẫn còn gặp nhiều khó khăn do người sản xuất chưa bảo đảm các tiêu chuẩn về mẫu mã, bao bì sản phẩm, giấy chứng nhận và chất lượng cho nên khó đáp ứng nhu cầu thu mua của các nhà phân phối. Mối liên kết trong việc nghiên cứu, ứng dụng khoa học, sản xuất thu mua, chế biến, tiêu thụ, phân phối hiệu quả chưa chặt, còn lỏng lẻo và bất cập. Việc kết nối các khâu của chuỗi, giữa cơ sở sản xuất với cơ sở kinh doanh còn lỏng lẽo, chưa ký kết được những hợp đồng ổn định lâu dài, hay có kế hoạch và chiến lược sản xuất kinh doanh phù hợp.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh đã chia sẻ những vấn đề mà nông sản Việt thường gặp phải dẫn đến những vấn đề ách tắc, ùn ứ nông sản thời gian qua; vấn đề "được mùa lại mất giá"; tư duy coi xuất khẩu là vấn đề duy nhất để cải thiện đời sống nông dân... Theo Thứ trưởng, bài toán sản lượng và doanh thu luôn là bài toán khó; mong muốn sản phẩm nào cũng phải chiến thắng trên sân nhà là điều không thể (vì có những sản phẩm do yếu tố thổ nhưỡng, không đạt chất lượng tốt). Theo đó, chúng ta phải lựa chọn những sản phẩm ưu tiên để phát triển và xây dựng thương hiệu.

Ông Hong Sun, Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam đánh giá, việc tìm một đối tác phù hợp ở Việt Nam rất khó khăn, thậm chí mất từ 5-6 năm mới có thể tìm được một đối tác phù hợp. Doanh nghiệp Hàn Quốc muốn tìm kiếm thông tin về các doanh nghiệp, đối tác nhưng cũng gặp khó khăn do doanh nghiệp Việt chưa có cách làm bài bản, chuyên nghiệp.

Bên cạnh đó, Việt Nam có rất nhiều nông sản nhưng chưa có thương hiệu mạnh trên thị trường quốc tế. Chẳng hạn như chuối Việt Nam ngon hơn rất nhiều so với chuối Hàn Quốc nhưng người tiêu dùng vẫn không tin tưởng vì không có thương hiệu. Việt Nam cần tiếp tục đầu tư vào ngành công nghệ chế biến để có những sản phẩm tươi, bảo quản được lâu dài hơn.