Bà Phạm Chi Lan nói, bên cạnh bức tranh đẹp về thu hút FDI ở Việt Nam thì cũng có một loạt các bài học mà Việt Nam cần xem xét lại về vai trò của FDI trong nền kinh tế. Sau khi tham gia WTO, đầu tư nước ngoài vào Việt Nam tăng lên rất mạnh và tỷ trọng đầu tư nước ngoài trong GDP, trong công nghiệp và nhất là trong xuất khẩu ở Việt Nam liên tục tăng, trong khi tỷ trọng của các DN trong nước bị giảm tương ứng.

Điều này cho thấy chúng ta đã quá ưu ái cho FDI mà không dành những ưu đãi cần thiết cho các DN Việt Nam, hoặc ít nhất là cho họ sự bình đẳng so với DN FDI, và vì vậy đã đẩy DN Việt Nam vào thế yếu hơn hẳn so với FDI.

DN trong nước không mơ tới được

Phóng viên: Bà có thể nêu ví dụ cụ thể về việc ưu ái DN FDI?

Trước hết là đất đai. Trong những năm vừa qua, với sự phát triển của thị trường bất động sản khiến giá đất của Việt Nam liên tục tăng và việc tiếp cận đất đai của các DN Việt Nam càng ngày càng trở nên khó khăn hơn, hoặc giá cả đắt đỏ hơn, nhưng hầu hết các DN FDI thậm chí có thể lấy được nhiều đất hơn mức cần thiết. Tất cả các địa phương đều theo phương châm trải thảm đỏ và cái thảm đầu tiên là họ tạo những mảnh đất mênh mông cho các nhà đầu tư nước ngoài được sử dụng với giá rất rẻ và với điều kiện được sử dụng rất dài hạn, trong khi DN Việt Nam không thể nào có được như vậy.

Thứ hai, DN FDI được miễn thuế, giảm thuế trong một thời gian rất dài: 10 năm miễn thuế, tiếp theo là 10 năm giảm thuế 50%. Trong khi DN Việt Nam nào được như vậy không? Không có!

Thứ ba là tiếp cận về tín dụng. Các DN FDI có thể vay mượn của các ngân hàng trong nước rất dễ dàng. Mấy năm vừa qua đã có những DN bỏ trốn ra nước ngoài để lại những khoản nợ ở ngân hàng Việt Nam. Trong khi DN trong nước có thể tiếp cận tín dụng với điều kiện như vậy không? Chắc chắn là không. Tín dụng ở Việt Nam liên tục tăng lãi suất đối với khu vực trong nước, và ngay cả sau này khi NHNN giảm lãi suất xuống thì trên thực tế các DN tư nhân Việt Nam vẫn phải vay cao hơn so với lãi suất công bố, trong khi nhà đầu tư nước ngoài không bị hứng chịu những cái như vậy.

Còn ưu đãi về điều kiện kinh doanh hay tiếp cận thị trường cũng vậy, họ thuận lợi hơn rất nhiều so với DN Việt Nam.

Buông lỏng quản lý FDI: Hệ lụy khó lường

Việc phân biệt đối xử giữa DN FDI và DN trong nước sẽ dẫn đến những hệ lụy gì?

Trong ngắn hạn, hiện nay các DN Việt Nam đang đuối sức rất rõ và thị phần của DN FDI đang tăng lên. Bất cứ một nền kinh tế nào muốn phát triển thì trước hết phải dựa vào nội lực chứ không phải đựa vào bên ngoài. Dựa vào FDI như vậy thì có thể chúng ta có con số tăng trưởng GDP đẹp, có con số xuất khẩu đẹp, nhưng nó không thực chất, vì đấy không phải là của Việt Nam và đến một ngày nào đó khi Việt Nam không còn cung cấp được những lợi thế đó nữa hoặc không còn những ưu đãi đó nữa thì không lý do gì giữ chân nhà đầu tư nước ngoài ở Việt Nam được. Họ có quyền chuyển sang bất cứ chân trời nào khác.

Và nếu như có một sự rút lui nhanh của đầu tư nước ngoài như đã từng xảy ra ở Thái Lan hồi năm 1997 thì cái gì sẽ xảy ra đối với nền kinh tế Việt Nam? Thách thức đối với vĩ mô cũng có chứ không chỉ là cái chết của các DN trong nước nên tôi cho rằng rất cần điều chỉnh chính sách này.

Bên cạnh đó, phải nói thật là không có một nước nào có sự ưu đãi quá mức cho người nước ngoài và phân biệt đối xử với người trong nước như vậy. Trong mọi hiệp định thương mại tự do, cái mà bên ngoài họ đấu tranh đòi chỉ là cái bình đẳng so với DN trong nước, nhưng ở nước ta thì có tình trạng ngược lại. Rất cần điều chỉnh chính sách, một mặt là rút bới những ưu đãi quá mức đối với đầu tư nước ngoài, mặt khác là thực sự tạo mặt bằng cạnh tranh bình đẳng cho các DN trong nước và đây là điều Nhà nước cần phải làm gấp.

Có một khía cạnh khác của đầu tư nước ngoài nhưng không phải tất cả, đó là vẫn có những hành vi xấu của nhà đầu tư nước ngoài mà chúng ta không kiểm soát được. Chuyển giá chẳng hạn, đó là một cách để trốn thuế. Có những DN FDI đầu tư vào Việt Nam cả chục năm trời nhưng không nộp một đồng thuế nào cả mà vẫn tiếp tục tăng vốn, thì điều đó là không thể chấp nhận được.

Do quản lý lỏng lẻo hay do chính sách của Việt Nam ưu đãi quá lớn nên dẫn đến tình trạng trên, thưa bà?

Cả hai. Chính sách ưu đãi để cho người ta vào thì cái đó mình đã cam kết thì mình thực hiện theo đúng thời hạn mình cam kết. Họ được hưởng những ưu đãi đó là do mình chủ động đem lại thì mặt khác họ phải có những nghĩa vụ do luật pháp Việt Nam quy định. Đằng này, về nghĩa vụ thì bao giờ các DN cũng cố gắng né được càng nhiều càng tốt trong khi mình không có hệ thống kiểm soát tốt nên khiến họ né quá nhiều, quá lâu gây thiệt hại cho mình. Trong chuyện này thì trách nhiệm trước hết là ở Nhà nước. Mình kiểm soát tồi thì họ trốn thuế, chuyển giá.