Bảo hiểm Xã hội (BHXH) Việt Nam cho biết, trong những năm qua, việc triển khai thực hiện chính sách BHXH, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), bảo hiểm y tế (BHYT) đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Hệ thống chính sách, pháp luật về BHXH, BHYT từng bước được hoàn thiện phù hợp với thực tiễn; theo đó, số người tham gia và thụ hưởng BHXH, BHYT tăng nhanh qua các năm.

Từ năm 2016, cơ quan BHXH được giao bổ sung chức năng thanh tra chuyên ngành (TTCN) đóng BHXH, BHTN, BHYT theo Luật BHXH số 58/2014/QH13 ngày 20/11/2014 và Nghị định số 21/NĐ-CP ngày 31/3/2016 của Chính phủ nên công tác thanh tra, kiểm tra (TTKT) của ngành BHXH ngày càng được quan tâm để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Số liệu từ BHXH Việt Nam, kể từ năm 2016 đến tháng 9/2019, toàn ngành đã tiến hành TTCN về đóng BHXH, BHTN, BHYT tại 20.202 đơn vị sử dụng lao động (SDLĐ). Qua đó, đã phát hiện và yêu cầu người sử dụng lao động (SDLĐ) làm thủ tục tham gia BHXH, BHTN, BHYT cho 161.268 lao động chưa tham gia hoặc tham gia thiếu thời gian; số tiền yêu cầu truy thu đóng là 353.944 triệu đồng; phát hiện và yêu cầu người SDLĐ làm thủ tục truy thu đóng BHXH, BHTN, BHYT cho 155.058 lao động do đóng thiếu mức tiền lương quy định, số tiền yêu cầu truy thu đóng là 157.401 triệu đồng. Số tiền các đơn vị nợ trước khi có Quyết định TTKT là 8.532.525 triệu đồng, số tiền đơn vị đã nộp là 3.583.144 triệu đồng (đạt tỷ lệ 42%); ban hành 2.028 quyết định xử phạt vi phạm hành chính (VPHC), với số tiền xử phạt VPHC phải thu là 75.359 triệu đồng.

Ngành BHXH cũng đã chủ trì, phối hợp thực hiện kiểm tra việc thực hiện chính sách BHXH, BHYT tại 56.449 đơn vị, qua đó đã phát hiện nhiều sai sót, hưởng chế độ BHXH không đúng quy định; kiến nghị, yêu cầu thu hồi về quỹ BHXH số tiền 36.615 triệu đồng; phát hiện nhiều cơ sở KCB BHYT đã thanh toán chi phí khám chữa bệnh (KCB) không đúng quy định; kiến nghị, yêu cầu thu hồi về quỹ BHYT số tiền 679.289 triệu đồng.

“Việc triển khai chức năng TTCN của BHXN đã đạt những kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn những vướng mắc, khó khăn trong việc thực hiện. Trong đó, khó khăn nhất chính là khi chưa được giao thực hiện chức năng TTCN đầy đủ”- đại diện BHXH nhận định.

Theo BHXH Việt Nam, quy định của Luật BHXH năm 2014, cơ quan BHXH thực hiện chức năng TTCN về đóng BHXH, BHTN và BHYT; kiểm tra việc thực hiện chính sách BHXH; TTCN việc đóng BHXH, BHTN, BHYT". Còn theo Nghị định số 01/2016/NĐ-CP ngày 05/01/2016 của Chính phủ, BHXH Việt Nam là cơ quan Nhà nước thuộc Chính phủ, có chức năng tổ chức thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT; tổ chức thu, chi chế độ BHTN; quản lý và sử dụng các quỹ: BHXH, BHTN, BHYT; TTCN việc đóng BHXH, BHTN, BHYT theo quy định của pháp luật".

Trên cơ sở đó, tổ chức BHXH có quyền và trách nhiệm tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BHYT nhưng lại chỉ có chức năng TTCN về đóng BHXH, BHTN, BHYT mà không có chức năng thanh tra, xử lý vi phạm trong việc thực hiện chính sách pháp luật về BHXH, BHYT đối với các tổ chức, cá nhân, đơn vị SDLĐ và các cơ sở KCB BHYT, nên đã gặp khó khăn không nhỏ trong việc tổ chức thực hiện các quy định của chính sách pháp luật về BHXH, BHYT; quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia BHXH, BHYT, BHTN bị xâm hại không được ngăn chặn hoặc xử lý kịp thời; nên hàng năm có hàng trăm nghìn lao động không được hưởng các chế độ BHXH, BHTN, BHYT kịp thời; mức độ vi phạm không chỉ dừng ở mức độ xử phạt vi phạm hành chính mà trong một số trường hợp đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự.

Theo quy định của Luật BHXH, Luật BHYT thì thanh tra Lao động - Thương binh và Xã hội thực hiện chức năng TTCN về việc thực hiện chính sách, pháp luật về BHXH; thanh tra y tế thực hiện chức năng TTCN về thực hiện chính sách, pháp luật về BHXH; thanh tra y tế thực hiện chức năng TTCN về việc thực hiện chính sách, pháp luật về BHYT và thanh tra tài chính thực hiện chức năng TTCN về quản lý tài chính BHXH, BHYT; các cơ quan thanh tra trên cũng đã có nhiều cố gắng trong việc thanh tra và phối hợp với tổ chức BHXH để tranh tra, xử phạt đối với các đơn vị vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT.

Nhưng BHXH Việt Nam cho hay, do số lượng các đơn vị SDLĐ, cơ sở KCB quá lớn, lực lượng thanh tra của các ngành này còn mỏng, mặc dù đã có sự phối hợp tham gia rất lớn và có đóng góp không nhỏ vào kết quả thanh tra việc thực hiện chính sách BHXH, BHYT của lực lượng kiểm tra thuộc tổ chức BHXH nhưng do các Bộ phải tập trung các nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra theo chức năng của ngành mình nên việc thanh tra việc thực hiện chính sách BHXH, BHYT còn rất hạn chế về số cuộc, số đơn vị được thanh tra và không kịp thời.

Ngoài ra, theo quy định của pháp luật, cơ quan BHXH chỉ có chức năng TTCN về đóng BHXH, BHTN, BHYT còn việc thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BHYT là kiểm tra. Các hành vi vi phạm pháp luật về thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BHYT của người lao động và chủ SDLĐ đều do cơ quan BHXH qua công tác kiểm tra phát hiện ra. Tuy nhiên, việc xử lý vi phạm mới chỉ dừng ở mức độ phát hiện sai sót, kiến nghị thu hồi và kiến nghị cơ quan quản lý Nhà nước xử lý theo quy định của pháp luật, còn kết luận sau kiểm tra của cơ quan BHXH không được các đơn vị thực hiện nghiêm túc chưa có tác dụng răn đe, phòng ngừa hành vi vi phạm của các chủ SDLĐ và các cơ sở KCB BHYT. Đây là một trong những nguyên nhân cơ bản, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả hoạt động thực hiện chế độ, chính sách của cơ quan BHXH.

Để kiện toàn chính sách và tổ chức bộ máy thực hiện thanh tra ngành BHXH đạt hiệu quả, BHXH Việt Nam đề xuất, sửa đổi bổ sung văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) hiện hành liên quan đến chức năng, nhiệm vụ TTCN đầy đủ cho ngành BHXH; cần rà soát, hoàn thiện hệ thống văn bản QPPL về TTCN; ngành BHXH cần kiện toàn lại cơ cấu tổ chức bộ máy và chuẩn bị đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra, đặc biệt trong thời gian tới ngành BHXH tiếp tục thực hiện cải cách thủ tục hành chính, đẩy mạnh giao dịch điện tử, giảm thiểu việc những giấy tờ không cần thiết...

BHXH Việt Nam cũng kiến nghị Quốc hội sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật hiện hành liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của cơ quan BHXH; Chính phủ sửa đổi Nghị định số 07/2012/NĐ-CP quy định về cơ quan được giao thực hiện chức năng TTCN, theo đó bổ sung thêm ngành BHXH.