Hợp đồng tương lai TPCP là một loại chứng khoán phái sinh niêm yết, có tài sản cơ sở là một TPCP. Giống như các sản phẩm hợp đồng tương lai khác, hợp đồng tương lai TPCP là công cụ được giao dịch trên một sở giao dịch tập trung với những điều khoản được chuẩn hóa. Các yếu tố chuẩn hóa về cơ bản được nêu chi tiết trong bản mô tả đặc tính của hợp đồng.

Tại thời điểm chuẩn bị cho việc ra mắt thị trường chứng khoán (TTCK) phái sinh trước tháng 8/2017, Bộ Tài chính đã trình Thủ tướng Chính phủ kế hoạch triển khai cả hai sản phẩm là: hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm. Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 được lựa chọn triển khai trước từ ngày 10/8/2017 cùng với thời điểm ra mắt TTCK phái sinh trong khi hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm sẽ được triển khai sau một thời gian nhất định (từ 1-2 năm). Do đó, về mặt khung pháp lý và hệ thống công nghệ cho giao dịch sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP đã sẵn sàng ngay từ thời gian đầu triển khai TTCK phái sinh.

Kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy, sự ra đời các sản phẩm phái sinh trên TPCP, trước hết là hợp đồng tương lai TPCP, xuất phát từ nhu cầu phòng vệ rủi ro của nhà đầu tư nắm giữ các TPCP cơ sở trên nền tảng một thị trường TPCP tương đối tốt; các hợp đồng tương lai TPCP được thiết kế trên các TPCP có thanh khoản tốt, được phát hành với khối lượng lớn.

Tại Việt Nam TPCP kỳ hạn 5 năm đang là loại TPCP được phát hành với tỷ trọng lớn và thanh khoản tương đối tốt trên thị trường giao ngay. Bên cạnh đó, việc lựa chọn TPCP 5 năm cũng phù hợp với định hướng trong Nghị quyết số 78/2014/NQ-QH ngày 11/10/2014 về phát hành TPCP kỳ hạn từ 5 năm trở lên kể từ năm 2015. Theo thống kê của HNX, TPCP kỳ hạn 5 năm được Kho bạc Nhà nước phát hành nhiều nhất trên thị trường sơ cấp và có thanh khoản tốt trên thị trường thứ cấp. Việc lựa chọn TPCP kỳ hạn 5 năm làm tài sản cơ sở của hợp đồng tương lai TPCP được kỳ vọng sẽ đáp ứng tốt nhất nhu cầu đầu tư và phòng ngừa rủi ro của các nhà đầu tư.

Hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm có tài sản cơ sở là trái phiếu giả định có những đặc điểm tương tự một TPCP với mệnh giá 100.000 đồng, kỳ hạn kỳ hạn 5 năm, lãi suất danh nghĩa 5%/năm, trả lãi định kỳ 12 tháng/lần, trả gốc một lần khi đáo hạn. Việc lựa chọn kỳ hạn của trái phiếu giả định là 5 năm đã được cân nhắc, tính toán dựa trên thanh khoản cũng như tỷ trọng của loại kỳ hạn này trong cơ cấu kỳ hạn phát hành trên thị trường giao ngay.

Quy mô hợp đồng là 1 tỷ đồng nhằm phù hợp với điều kiện TTCK phái sinh Việt Nam trong giai đoạn đầu phát triển với số lượng nhà đầu tư có hạn, thanh khoản còn hạn chế. Đơn vị giao dịch hay khối lượng giao dịch hợp đồng tương lai TPCP tối thiểu là 1 hợp đồng, tương đương 1 tỷ đồng giá trị danh nghĩa. Như vậy, nhà đầu tư có thể đặt các lệnh giao dịch với khối lượng là 1, 2, 3... hợp đồng. Tuy nhiên, số tiền thực tế nhà đầu tư bỏ ra để giao dịch một hợp đồng tương lai TPCP chỉ bằng quy mô hợp đồng nhân với tỷ lệ kỹ quỹ theo yêu cầu của Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD). Vì vậy, các công cụ phái sinh nói chung và hợp đồng tương lai TPCP nói riêng là các công cụ sử dụng đòn bẩy tài chính.

Hợp đồng tương lai TPCP có 3 tháng đáo hạn gần theo chu kỳ quý gần nhất. Ví dụ: vào thời điểm tháng 2, SGDCK niêm yết hợp đồng tương lai TPCP đáo hạn vào các tháng 3, 6, 9. Phương thức chuyển giao hợp đồng tương lai TPCP là phương thức chuyển giao vật chất với ngày thanh toán cuối cùng là ngày làm việc thứ ba sau ngày giao dịch cuối cùng. Người bán lựa chọn và quyết định chuyển giao trái phiếu trong rổ trái phiếu giao hàng để thực hiện nghĩa vụ thanh toán trái phiếu cho người mua. Đổi lại, người mua thanh toán tiền khi nhận được trái phiếu tại ngày thanh toán cuối cùng.

Tỷ lệ ký quỹ của hợp đồng tương lai TPCP do VSD quyết định trên cơ sở tính toán mức độ rủi ro và được cơ quan quản lý là UBCKNN chấp thuận. Tỷ lệ ký quỹ có thể thay đổi theo điều kiện diễn biến thị trường. Hiện nay, đối với hợp đồng tương lai TPCP, VSD dự kiến áp dụng 2 loại ký quỹ là: ký quỹ ban đầu và ký quỹ thực hiện hợp đồng. Trong đó, mức ký quỹ ban đầu tối thiếu dự kiến là 2,5% và mức ký quỹ thực hiện hợp đồng tối thiểu dự kiến là 5%. Các công ty chứng khoán có thể áp dụng các mức ký quỹ này bằng hoặc cao hơn mức ký quỹ tối thiểu do VSD công bố.

Giới hạn vị thế áp dụng đối với loại hình nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là 10.000 hợp đồng/tài khoản; nhà đầu tư tổ chức là 5.000 hợp đồng/tài khoản. Trong giai đoạn đầu, hợp đồng tương lai TPCP được định hướng là các nhà đầu tư tổ chức. Do vậy, trước mắt chưa áp dụng giới hạn vị thế đối với nhà đầu tư cá nhân nhằm hạn chế hoạt động đầu cơ do nhà đầu tư cá nhân không nắm giữ các TPCP trên thị trường cơ sở. Về lâu dài, có thể xem xét cho phép các nhà đầu tư cá nhân tham gia để thúc đẩy thanh khoản cho thị trường cũng như đa dạng hóa các đối tượng đầu tư. 

Việc triển khai sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm được kỳ vọng sẽ đáp ứng tốt nhu cầu phòng vệ rủi ro của nhà đầu tư cũng như sự phát triển thị trường TPCP. Việc tổ chức thị trường cũng có nhiều điểm giống với Nhật Bản và Hàn Quốc như tổ chức giao dịch các sản phẩm phái sinh TPCP trên thị trường tập trung thay vì giao dịch trên OTC; khuyến khích các chủ thể tham gia là các ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, tài chính… trong đó, ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán là những đối tượng được phép giao dịch trực tiếp trên hệ thống của Sở Giao dịch Chứng khoán. Các chủ thể khác như các quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, tài chính phải thông qua các thành viên giao dịch của Sở Giao dịch.

Với việc chuẩn bị đầy đủ các điều kiện về khung pháp lý; hệ thống kỹ thuật (giao dịch và thanh toán); phổ biến kiến thức đến nhà đầu tư… kỳ vọng rằng, trong thời gian tới việc đưa vào giao dịch sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP sẽ đáp ứng được nhu cầu của nhà đầu tư, trên cơ sở áp dụng những thực tiễn tốt nhất của các thị trường đi trước để tiếp tục có được những kết quả tích cực như sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 đã đạt được.