Nguồn: Tổng hợp của nhóm tác giả

Tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến sự ổn định tài chính các NHTM ở Việt Nam, nhóm tác giả đã kế thừa nghiên cứu của Nguyen và cộng sự (2018), Phan và cộng sự (2019) để thiết kế mô hình nghiên cứu định lượng như sau:

STAB = f(STAB,SIZE,CRISK, LRISK,OWN,GDP,INF,COVID)

Trong đó, nhóm tác giả lựa chọn quan sát sự ổn định của NHTM (STAB) theo hai chỉ báo bao gồm: hệ số Z-score và NPL.

Phương pháp phân tích và dữ liệu nghiên cứu

Nghiên cứu của nhóm đã sử dụng dữ liệu bảng của 20 NHTM ở Việt Nam từ năm 2013 đến năm 2022. Nhóm tác giả lần lượt sử dụng các phương pháp: thống kê mô tả, phân tích sự tương quan, kiểm tra khuyết tật, kiểm tra hiện tượng nội sinh, thực hiện các kiểm định cho mô hình OLS, REM, FEM, GLS. Nếu tồn tại hiện tượng nội sinh, nhóm tác giả hồi quy mô hình theo phương pháp ước tính GMM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Nhóm tác giả đã thực hiện thống kê mô tả, phân tích sự tương quan, kiểm tra khuyết tật, kiểm tra hiện tượng nội sinh. Qua đó, nhóm tác giả phát hiện ở mô hình có biến quan sát sự ổn định qua hệ số Z – score tồn tại hiện tượng phương sai thay đổi và tự tương quan và xuất hiện thêm vấn đề nội sinh, do đó, nhóm tác giả hồi quy GMM nhằm khắc phục. Còn mô hình có biến quan sát sự ổn định qua tỷ lệ nợ xấu (NPL) cũng tồn tại hai khuyết tật kể trên nên quyết định hồi quy FGLS.

Biến phụ thuộc là hệ số Z – score

Hệ số Z – score của quá khứ có ảnh hưởng cùng chiều đến hệ số Z – score của năm hiện tại, đồng nghĩa là sự ổn định tài chính của năm trước là nền tảng hệ trọng cho sự ổn định tài chính ở năm tiếp đó, tương thích nghiên cứu của Phan và cộng sự (2019), Tram và Nguyen (2020).

Kết quả của ước lượng cho thấy tại Việt Nam, các ngân hàng có quy mô lớn hơn sẽ ổn định hơn. Các nghiên cứu có kết quả tương đồng gồm Phan và cộng sự (2019), Minh và cộng sự (2020).

Rủi ro tín dụng (CRISK) có tác động tích cực tới sự ổn định tài chính của NHTM và là biến giải thích tốt. Kết quả này phù hợp với các công trình trong quá khứ: Võ Xuân Vinh và Đặng Bửu Kiếm (2016), Phan và cộng sự (2019), Shahriar và cộng sự (2022).

Khác với kỳ vọng của nhóm tác giả, Bảng 2 cho thấy sở hữu nước ngoài tương quan dương đến sự ổn định. Dựa vào cơ sở của giả thuyết lợi thế toàn cầu, các NHTM có sở hữu nước ngoài hưởng lợi từ lợi thế cạnh tranh so với sở hữu trong nước, ví dụ như công nghệ thông tin tiên tiến và quản trị rủi ro tốt hơn.

Ghi chú: *, **, *** thể hiện các hệ số có ý nghĩa lần lượt là mức 10%, 5% và 1%.

Nguồn: Kết quả từ STATA 17 và tổng hợp

Tăng trưởng GDP có chi phối tiêu cực đáng kể đến mức độ ổn định ngân hàng và là biến giải thích tốt. Kết quả tương đồng với phát hiện của Phan và cộng sự (2019).

Tỷ lệ lạm phát INF có chi phối tích cực và đáng kể đến sự ổn định của ngân hàng. Sự gia tăng INF thường dẫn đến tăng lãi suất tiền gửi và cho vay. Hơn nữa, lạm phát vừa phải có xu hướng tăng cường sự ổn định của nền kinh tế và khuyến khích đầu tư kinh doanh, hệ quả là làm tăng nhu cầu vay vốn. Điều này có thể góp phần làm tăng lợi nhuận của ngân hàng.

Mức ý nghĩa 1%, dịch bệnh COVID-19 có sự thúc ép tiêu cực đến sự ổn định tài chính của ngân hàng. Đáp số thực nghiệm này thỏa mãn với kỳ vọng. Quả thực, sự ổn định của ngân hàng trên toàn cầu đã bị hạ thấp hơn trước khi có đại dịch.

Biến phụ thuộc là tỷ lệ NPL

Nguồn: Kết quả từ STATA 17 và tổng hợp

Ý nghĩa thống kê là 1%, hệ số hồi quy của NPL1 là 0,366. Tỷ lệ nợ xấu năm trước của NHTM càng lớn thì tỷ lệ nợ xấu hiện tại càng lớn, tương tự khám phá của Nguyen và cộng sự (2018).

Tỷ lệ rủi ro thanh khoản có mối quan hệ quan hệ tích cực đáng kể với NPL. Điều này là giống với kỳ vọng ban đầu. Nguyên nhân là khi tiền gửi tăng cao thì ngân hàng “thừa tiền”, gánh nặng trả lãi cho người gửi tiền lớn, trong khi nguồn doanh lợi cốt lõi của ngân hàng là hoạt động cho vay thì lại tăng chậm và giảm sút. Từ đó, làm động lực cho ngân hàng nới lỏng chính sách tín dụng.

Khi tỷ lệ lạm phát tăng, kéo theo nợ xấu tăng theo. Tỷ lệ lạm phát cao làm xói mòn giá trị thực doanh thu của chủ thể đi vay dẫn đến khả năng hoàn trả nợ của họ bị hạn chế.

Cuối cùng, trong thời kỳ COVID-19, nợ xấu có xu hướng giảm. Nguyên nhân là Ngân hàng Nhà nước đã ban hành các thông tư hướng dẫn cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ chủ thể đi vay. Do đó, tỷ lệ nợ xấu lúc này chưa phản ánh thực sự những gì đang diễn ra và khả năng cao là khi thời hạn của các thông tư này hết hiệu lực thì NPL sẽ tăng mạnh.

Kết luận và hàm ý

Kết luận

Dựa vào các mô hình phù hợp theo từng biến phụ thuộc, nghiên cứu đã nêu ra các yếu tố tác động đến sự ổn định tài chính tại các NHTM Việt Nam. Ở mô hình đo lường qua Z- score cho thấy sự ổn định tài chính trước đó, quy mô ngân hàng, rủi ro tín dụng, sở hữu ngân hàng, tỷ lệ lạm phát có tương quan dương đến sự ổn định; trong lúc đó, tốc độ tăng trưởng kinh tế và dịch bệnh COVID-19 lại có tương quan âm. Với mô hình nghiên cứu thông qua NPL, kết quả được được phát hiện là sự ổn định tài chính trước đó và dịch bệnh COVID-19 tương quan dương. Các yếu tố rủi ro thanh khoản và tỷ lệ lạm phát tương quan âm.

Hàm ý

Đối với NHNN và cơ quan quản lý: Thứ nhất, phải không ngừng hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về tiền tệ và ngân hàng. Đồng thời, công tác thanh tra, giám sát các NHTM thường xuyên và tính toán một bộ chỉ số về sự ổn định TC của NHTM là công tác hệ trọng. Thứ hai, cần xem xét nâng lên tỷ lệ sở hữu nước ngoài ở NHTM để tận dụng được giả thuyết lợi thế toàn cầu. Thứ ba, NHNN cần hướng đến nới lỏng và loại bỏ công cụ hạn mức tín dụng trong tương lai gần. Thứ tư, cần chủ động dự báo, nắm tình hình trước biến động từ vĩ mô.

Đối với nhà quản trị NHTM: Cần nâng cao tổng tài sản để mở rộng quy mô; Đẩy mạnh tăng cường hoạt động cho vay gắn chặt với tuân thủ các quy trình tín dụng; Thiết kế chương trình huy động vốn hợp lý và sản phẩm tín dụng phù hợp; “Mở cửa” để thu hút các đối tác nước ngoài chiến lược; Dự báo tình hình kinh tế vĩ mô tốt không chỉ trong nước mà cả quốc tế

Tài liệu tham khảo:

1. Võ Xuân Vinh & Đặng Bửu Kiếm (2016). Năng lực cạnh tranh, lợi nhuận và sự ổn định của các ngân hàng Việt Nam. Tạp chí Phát triển kinh tế, 27(12), 25 – 45;
2. Arellano, M., & Bond, S. (1991). Some tests of specification for panel data: Monte Carlo Evidence and an application to employment equations. The Review of Economic Studies, 58(2), 277. doi:10.2307/2297968;
3. Ben Bouheni, F., & Hasnaoui, A. (2017). Cyclical behavior of the financial stability of eurozone commercial banks. Economic Modelling, 67, 392–408. doi:10.1016/j.econmod.2017.02.018;
4. Minh, S. N., Hong, V. N., Hoang, L. L., & Thuy, T. N. (2020). Does banking market power matter on financial stability? Management Science Letters, 343–350. doi:10.5267/j.msl.2019.8.036;
5. Nguyen, T. L., Le, A. H., & Tran, D. M. (2018). Bank competition and Financial Stability: Empirical Evidence in Vietnam. Econometrics for Financial Applications, 584–596. doi:10.1007/978-3-319-73150-6_46;
6. Phan, H. T., Anwar, S., Alexander, W. R., & Phan, H. T. (2019). Competition, efficiency and stability: An empirical study of East Asian Commercial Banks. The North American Journal of Economics and Finance, 50, 100990. doi:10.1016/j.najef.2019.100990.