Đặt vấn đề

Chuyên ngành kế toán doanh nghiệp (KTDN) thuộc ngành kế toán đã hình thành và phát triển cùng với sự phát triển của Học viện Tài chính. Những năm gần đây, nhu cầu của xã hội đối với chuyên ngành KTDN của Học viện Tài chính có sự gia tăng mạnh mẽ.

Với sự trợ giúp của các hệ thống quản trị doanh nghiệp (QTDN), kế toán trở thành nghề yêu cầu nguồn nhân lực quản lý nhiều hơn về dữ liệu, để cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính hữu ích, giúp nhà QTDN để quản lý, điều hành kịp thời, hiệu quả. Xu hướng này khẳng định vai trò của kế toán quản trị (KTQT) ngày càng quan trọng trong doanh nghiệp. Trước bối cảnh này, việc nghiên cứu hình thành chuyên KTQT theo định hướng chứng chỉ quốc tế thuộc ngành kế toán tại Học viện Tài chính với chương trình đào tạo phù hợp, đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp trong những năm tiếp theo là cần thiết.

Triển vọng chuyên ngành Kế toán quản trị

KTQT đóng vai trò rất quan trọng trong các vị trí QTDN và phát triển chiến lược của doanh nghiệp. Theo Jeffrey C. Thomson - Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc toàn cầu Hiệp hội kế toán quản trị Hoa Kỳ (IMA), cơ hội nghề nghiệp cho KTQT ở Việt Nam là rất lớn. Hiện nay, có nhiều tổ chức nghề nghiệp trên thế giới đã có mặt ở Việt Nam. Trong những năm qua, Bộ Tài chính cũng đã có nhiều hỗ trợ cho hoạt động KTQT ở Việt Nam phát triển mạnh mẽ”.

Theo định nghĩa của Hiệp hội KTQT Hoa Kỳ: Nghề KTQT là những công việc chuyên môn liên quan đến việc tham gia vào các quyết định quản trị, xây dựng hệ thống, lập kế hoạch và quản trị hiệu quả hoạt động, báo cáo và kiểm soát tài chính nhằm hỗ trợ cho việc lập và thực thi chiến lược doanh nghiệp”.

Trong lộ trình thăng tiến nghề nghiệp liên quan đến chuyên ngành KTQT, nhiều người nhầm lẫn về chức năng của KTQT và kế toán tài chính (KTTC), thường dùng kế toán tài chính để thay thế một vài chức năng của KTQT. Tuy nhiên, hai công cụ này đều xoay quanh việc cung cấp các báo cáo kế toán cho doanh nghiệp nhưng mục đích sử dụng khác nhau. Giữa hai chức năng này dễ dàng có sự trao đổi về vị trí công việc. Ở những năm đầu tiên của sự nghiệp, công việc phổ biến là các vị trí KTTC. Sau đó, có thể chuyển sang các vị trí liên quan đến KTQT như: phân tích dự toán hay phân tích tài chính và sau đó thăng tiến lên các vị trí cao hơn về quản trị tài chính.

Các vị trí công việc liên quan đến nghề kế toán quản trị

Vị trí công việc liên quan đến nghề KTQT có thể phân cấp như sau:

- Vị trí nhân viên: Kế toán viên; Nhân viên phân tích tài chính.

- Vị trí nhân viên cao cấp: Nhân viên kế toán cấp cao; Nhân viên phân tích tài chính cấp cao.

- Vị trí quản trị viên: Trưởng phòng/ban kế toán; Giám đốc quản trị tài chính; Giám đốc khu vực.

- Vị trí quản trị viên cao cấp: Quản trị viên hoạch định và phân tích tài chính; Quản lý quỹ; Giám đốc kiểm soát tài chính; Giám đốc tài chính.

Thực tế cho thấy, có gần 75% những chuyên gia tài chính làm việc trong doanh nghiệp với các vị trí liên quan đến KTQT như: phân tích tài chính, giám đốc tài chính và giám đốc kiểm soát tài chính. Những người này có ảnh hưởng lớn đối với quá trình đưa ra quyết định về định hướng và chiến lược của doanh nghiệp.

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã hội nhập quốc tế mạnh mẽ qua việc ký kết các hiệp định như: Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA)... Tuy nhiên, năng lực cạnh tranh, phát triển của doanh nghiệp Việt Nam còn nhiều hạn chế; đa số là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Vì vậy, một trong những yêu cầu là doanh nghiệp phải có kiến thức chuyên ngành KTQT và tài chính. Cùng với các chuyên ngành tài chính thì chuyên ngành KTQT trong những năm gần đây đã mở ra nhiều cơ hội trong tuyển dụng và phát triển. Các doanh nghiệp Việt Nam và quốc tế có sự phát triển của bộ phận này như: Vinamilk, Austdoor, Mtalent, Vingroup, Unilever, Kinh Đô, Lộc Trời, T&T, Vietjet Air…

Điển hình như tại Vinamilk, có riêng ban KTQT thực hiện các công việc chủ yếu như: Thu thập thông tin phục vụ công tác lập kế hoạch về giá, định mức nguyên vật liệu, giá vốn thành phẩm và chi phí sản xuất chung hàng năm của từng đơn vị và cả doanh nghiệp nhằm thiết lập mục tiêu của từng nhà máy/đơn vị về giá thành và chi phí sản xuất; Lập báo cáo phân tích biến động về giá và lượng nguyên vật liệu so với kế hoạch, giá thành (theo từng nhà máy/từng SKUs) và chi phí sản xuất so với kế hoạch hàng tháng/năm nhằm theo dõi tình hình thực hiện kế hoạch của từng nhà máy/đơn vị...

Chính vì vậy, Vinamilk đã đặt ra những yêu cầu về kiến thức chuyên môn tương ứng để có thể đáp ứng tốt công việc như: kiến thức chuyên sâu về KTTC và KTQT, kỹ năng phân tích các báo cáo tài chính, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng sử dụng thành thạo các phần mềm kế toán mà đặc biệt là phần mềm hoạch định nguồn lực doanh nghiệp…

Nhu cầu tuyển dụng các vị trí công việc liên quan đến kế toán quản trị

Nhu cầu tuyển dụng việc làm KTQT không cao như marketing, nhân viên kinh doanh, quản lý nhân sự, nhân viên ngân hàng hay kỹ sư công nghệ thông tin, thế nhưng ngành nghề này luôn ở mức ổn định. Theo tìm hiểu trên các website cung cấp thông tin tuyển dụng các vị trí công việc liên quan đến KTQT thì có hàng chục nghìn đơn vị và doanh nghiệp trong và ngoài nước thường xuyên có nhu cầu đối với lĩnh vực này. Nếu có sự quan tâm, đủ trình độ chuyên môn và các kỹ năng cần thiết về KTQT thì sẽ có thể tìm việc làm với các doanh nghiệp trong nước hay cả ngoài nước đang hoạt động tại thị trường Việt Nam.

Mức đãi ngộ và lương

Dựa vào khảo sát mức lương của Vietnamworks năm 2024, mức lương theo vị trí và kinh nghiệm của các công việc liên quan đến KTQT có sự tăng trưởng khá nhanh so với trước đó. Mức lương của KTQT tại Việt Nam tùy thuộc vào vị trí, kinh nghiệm và địa điểm làm việc. Với những chuyên viên có kinh nghiệm và chứng chỉ chuyên sâu, mức lương có thể cao hơn, đặc biệt là ở các doanh nghiệp lớn. Cụ thể, với người mới ra trường, không yêu cầu kinh nghiệm, mức lương dao động từ 200 - 350 USD (tương đương 5 triệu đến 9 triệu đồng); Với vị trí chuyên viên từ 2 - 4 năm kinh nghiệm, mức lương dao động từ 500 - 800 USD (12 triệu đến 20 triệu đồng); Với vị trí cấp quản lý (trưởng nhóm, giám sát, quản lý) trở lên mức lương dao động từ 700 – 3.500 USD (18 triệu đến 90 triệu đồng). Cũng theo nghiên cứu này, mức lương của công việc liên quan đến KTQT thường cao hơn nhất định so với vị trí kế toán tài chính bởi yêu cầu về số năm kinh nghiệm làm việc cao hơn.

Đào tạo chuyên ngành Kế toán quản trị tại các cơ sở giáo dục đại học và hiệp hội nghề nghiệp

Chuyên ngành KTQT được đưa vào giảng dạy tại nhiều trường đại học nổi tiếng trên thế giới như: Đại học Cambridge Colledge, Đại học Manchester, Đại học Southeastern Louisiana, Đại học Santo Tomas (Philippines), Trường cao đẳng Sentral College Penang (Malaysia)…

Khi tiếp cận chương trình đào tạo cử nhân khoa học về chuyên ngành KTQT tại Đại học Cambridge, cho thấy sẽ cung cấp cho sinh viên các kỹ năng và nền tảng học vấn để làm việc trong lĩnh vực KTQT cũng như giành được Chứng nhận của Hiệp hội KTQT Hoa Kỳ (IMA) và chứng chỉ hành nghề KTQT (CMA). Chương trình học tập trung vào các kỹ năng thực tế và cơ sở kiến thức mà IMA có được xác định là cần thiết cho lĩnh vực này. Những kết quả học tập này và các môn học được liên kết trực tiếp với kinh nghiệm thực tế và yêu cầu học tập của kỳ thi chứng chỉ CMA. Sinh viên tốt nghiệp sẽ được chuẩn bị tốt để làm việc trong môi trường tiềm năng và có thể phát triển trong lĩnh vực này với cả kiến thức và đào tạo dựa trên ứng dụng để thực hiện các quyết định quan trọng của tổ chức cũng như dựa trên các nguyên tắc tài chính hợp lý. Sinh viên tốt nghiệp chương trình sẽ có thể đạt được các kỹ năng cơ bản sau: Hiểu các chức năng quản lý cơ bản và áp dụng chúng vào thực hành tổ chức; Thể hiện các kỹ năng lập luận có đạo đức; Thể hiện các kỹ năng giao tiếp bằng lời nói và bằng văn bản cần thiết cho sự lãnh đạo hiệu quả; Sử dụng dữ liệu định lượng để hỗ trợ việc ra quyết định của tổ chức; Áp dụng các kỹ năng giải quyết vấn đề để hoàn thành các mục tiêu của tổ chức; Thể hiện khả năng lãnh đạo và tích cực tham gia vào các nhóm làm việc; Phân tích ảnh hưởng lẫn nhau của các doanh nghiệp trên thị trường toàn cầu

Sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành KTQT được trang bị các kỹ năng tốt để có thể làm việc ở các vị trí tài chính, ghi sổ và kế toán trong các tổ chức tư nhân và nhà nước với mục đích lợi nhuận cũng như phi lợi nhuận. Ngoài ra, sinh viên được chuẩn bị cho các nghiên cứu sau đại học về kế toán, tài chính và kinh tế.

Tại Việt Nam, thời gian gần đây có một số trường đại học bắt đầu nghiên cứu và đưa vào đào tạo chuyên ngành KTQT như: Đại học Duy Tân, Đại học Công nghiệp Hà Nội…

Một số Hiệp hội nghề nghiệp trong nước và quốc tế cũng đã đào tạo chuyên sâu hoặc tăng cường nội dung của chuyên ngành KTQT như: Hiệp hội kế toán công chứng Anh quốc (ACCA), Hội kế toán công chứng Úc (CPA Australia), Viện kế toán công chứng Anh và xứ Wales (ICAEW), Hiệp hội kế toán quản trị công chứng Anh Quốc (CIMA), Hiệp hội kế toán quản trị Hoa Kỳ (IMA), Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), Hiệp hội kế toán kiểm toán Việt Nam (VAA)… Trong đó, CIMA và IMA là hai tổ chức quốc tế thiết kế những chương trình giảng dạy chuyên sâu về KTQT có phạm vi toàn cầu, số lượng hội viên theo học và thi có chứng chỉ là rất đông đảo.

Định hướng hình thành chuyên ngành Kế toán quản trị tại Học viện Tài chính

Bối cảnh đào tạo chất lượng cao

Từ năm 2014, Học viện Tài chính đã nghiên cứu và chuẩn bị các điều kiện cần thiết để tiến hành tuyển sinh chương trình đào tạo chất lượng cao. Đến năm 2016, được sự chấp thuận của Bộ Giáo dục Đào tạo, Học viện Tài chính đã tuyển sinh các lớp chất lượng cao đầu tiên. Qua số liệu tuyển sinh của chuyên ngành KTDN chất lượng cao thì số lượng và chất lượng của sinh viên đăng ký tuyển sinh vào học viện có vẫn có xu hướng tăng lên qua các năm nhưng có vẻ chững lại ở năm tuyển sinh 2023. Điều này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng có thể thấy thực tế công việc và chức năng của nghề kế toán nói chung và KTQT nói riêng trong các doanh nghiệp có quy mô lớn như các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và các tập đoàn kinh tế Việt Nam sẽ chuyển dịch nhiều hơn sang hoạch định và dự báo. KTQT sẽ chuyển sang một kỷ nguyên mới, rất gần với QTDN, là một công cụ hợp nhất giữa chiến lược kinh doanh với thị trường, hợp nhất giữa kiểm soát, thông tin phản hồi với thông tin định hướng và là một bộ phận thiết yếu của quản trị và kế toán chiến lược. Do đó, việc nghiên cứu để hình thành ngay chuyên ngành KTQT thuộc ngành kế toán để đa dạng hóa hơn nữa sự lựa chọn của người học đối với chương trình định hướng chứng chỉ quốc tế (hay chất lượng cao trước đây) nên được đặt ra tại Học viện Tài chính và khoa kế toán trong bối cảnh hiện nay.

Điều kiện và khả năng hình thành

Về đội ngũ giảng viên: Hiện nay, bộ môn KTQT có 7 giảng viên đủ điểu kiện để giảng dạy các môn học trong chương trình theo định hướng chứng chỉ quốc tế bên cạnh các giảng viên kiêm môn của bộ môn kế toán tài chính và kiểm toán. Ngoài đội ngũ giảng viên này thì bộ môn cũng đang có kế hoạch bồi dưỡng thêm từ 2 đến 3 giảng viên có thể giảng dạy trong thời gian tới. Ngoài ra, bộ môn cũng sẽ có kế hoạch và đăng ký tuyển dụng thêm giảng viên mới đủ điều kiện giảng nếu học viện triển khai mở chuyên ngành đào tạo KTQT theo định hướng chứng chỉ quốc tế.

Về hệ thống học liệu, giáo trình, sách: Ngoài các tài liệu giảng dạy đang có tương đối cập nhật về nội dung thì đội ngũ giảng viên của bộ môn luôn sẵn sàng nghiên cứu và biên soạn bài giảng, giáo trình các môn học, học phần sẽ bổ sung của chuyên ngành.

Các điều kiện khác:

+ Quan điểm, định hướng của học viện và khoa kế toán: Học viện Tài chính và khoa luôn theo đuổi mục tiêu nâng tầm chất lượng đào tạo của Nhà trường nói chung và ngành kế toán nói riêng trong chiến lược phát triển vừa mới ban hành. Đây là điều kiện tiền đề và cũng là quyết định cho sự hình thành các chuyên ngành mang tính xu hướng trong đó có KTQT, kể cả với quan điểm thử nghiệm trước mắt hay mang tính lâu dài.

+ Cam kết của hiệp hội nghề nghiệp quốc tế: Có một số hiệp hội đã và đang ủng hộ việc đồng hành cùng chương trình như ICAEW hay IMA, tuy nhiên để có thể quyết định phù hợp thì cũng sẽ cần nghiên cứu thêm trong thời gian tới.

+ Mạng lưới cựu sinh viên và DN: Với số lượng đông đảo và có vị trí nhất định trong xã hội nên nhiều doanh nghiệp và tổ chức luôn luôn sẵn sàng hỗ trợ cho quá trình tiếp cận thực tế và hỗ trợ khởi nghiệp, lập nghiệp của sinh viên chuyên ngành KTQT được thuận lợi như Công ty cổ phần Misa, Tập đoàn Viettel, Tập đoàn Bưu chính Viễn thông (VNPT), Tập đoàn xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Vingroup…

Vấn đề đặt ra đối với đào tạo chuyên ngành Kế toán quản trị

Với những phân tích nêu trên, bài viết đề xuất một số vấn đề cần giải quyết nhằm hình thành chuyên ngành KTQT theo định hướng chứng chỉ quốc tế tại Học viện Tài chính, với kỳ vọng, Học viện Tài chính sẽ hình thành thêm được nhiều chuyên ngành mới đáp ứng xu thế của chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

- Duy trì các môn học, học phần vẫn được coi là thế mạnh và truyền thống như: Kế toán tài chính, Chuẩn mực kế toán quốc tế, Kế toán tập đoàn, Kế toán quản trị cơ bản, Hệ thống thông tin kế toán

- Tăng cường, cập nhật nội dung của các môn học chuyên ngành về kế toán nói chung và kế toán quản trị nói riêng

- Nghiên cứu, bổ sung các môn học/học phần mới của chuyên ngành, bổ trợ ngành, chuyên ngành theo hướng tiệm cận quốc tế như: KTQT nâng cao, KTQT chiến lược, Kế toán trách nhiệm xã hội và doanh nghiệp, KTQT tinh gọn, KTQT tập đoàn kinh tế, KTQT các tổ chức tài chính, Quản trị chi phí và kiểm soát nội bộ, Phân tích ra quyết định và quản trị rủi ro, Phân tích dữ liệu kinh doanh, Phân tích dữ liệu lớn, Quản trị chiến lược, Tài chính doanh nghiệp và đầu tư, Đạo đức kinh doanh, Quản trị tài chính, Kiểm toán nội bộ, kiểm toán hoạt động, Phân tích báo cáo tài chính…

- Thiết kế chương trình đào tạo theo hướng tích hợp và tăng cường cơ hội lựa chọn các môn học/học phần để có thể phát triển nghề nghiệp và vị trí công việc ở những lĩnh vực khác như quản trị tài chính, quản trị kinh doanh…

- Cần nghiên cứu bài bản, có hệ thống hơn nữa kinh nghiệm triển khai các chương trình tiên tiến cũng như theo định hướng chứng chỉ quốc tế của học viện và một số cơ sở đào tạo khác trong và ngoài nước, đặc biệt cần đánh giá sát thực nhu cầu của các doanh nghiệp về công việc KTQT để xây dựng đề án hình thành chuyên ngành một cách khoa học và bài bản thì mới đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

Tài liệu tham khảo:

1. Quốc hội (2018), Luật số 34/2018/QH14 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục Đại học;
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Thông tư số 23/2014/TT-BGDĐT ngày 18/7/2014 Quy định về đào tạo chất lượng cao trình độ đại học.
3. Học viện Tài chính (2016-2023), Báo cáo kết quả triển khai thực hiện chương trình đào tạo chất lượng cao từ năm học 2016-2017 đến nay;
4. Học viện Tài chính (2016), Công văn số 3255/BGDĐT-GDĐH ngày 06/7/2016 về việc Phê duyệt chương trình đào tạo chất lượng cao;
5. Khoa Kế toán - Học viện Tài chính (2016), Kế hoạch công tác triển khai chương trình đào tạo chất lượng cao hệ đại học chính quy của khoa Kế toán ban hành ngày 15/11/2016;
6. Học viện Tài chính (2016), Quyết định số 712/QĐ-HVTC ngày 07/8/2016 Quy định về đào tạo chất lượng cao hệ đại học chính quy.