Những khó khăn, thách thức này đã, đang tác động mạnh mẽ đến việc thực hiện nhiệm vụ quản lý, điều hành ngân sách nhà nước. Trong bối cảnh đó, ngành Tài chính đã đề ra các giải pháp trọng tâm để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ được giao, nhằm tạo đà cho việc hoàn thành các mục tiêu tài chính – ngân sách giai đoạn 2021-2025.

Nhận diện các thách thức đặt ra trong quản lý, điều hành ngân sách nhà nước

Năm 2021 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, năm tổ chức Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, bầu cử Quốc hội khóa XV và bầu cử Hội đồng nhân dân các cấp, năm đầu thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm giai đoạn 2021-2030 và Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm giai đoạn 2021-2025 theo các kết luận, nghị quyết của Đảng, Quốc hội.

Có thể thấy, việc hoàn thành các nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội nói chung và dự toán ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2021 nói riêng có ý nghĩa rất quan trọng, là tiền đề có ảnh hưởng không nhỏ đến những năm tiếp theo.

Tại kỳ họp thứ 10, khóa XIV, Quốc hội đã quyết định tổng dự toán thu NSNN năm 2021 là 1.343,3 nghìn tỷ đồng; tổng dự toán chi là 1.687 nghìn tỷ đồng; bội chi NSNN là 343,67 nghìn tỷ đồng, bằng 4% GDP, trong đó bội chi ngân sách trung ương là 318,87 nghìn tỷ đồng, bội chi ngân sách địa phương là 24,8 nghìn tỷ đồng; tổng mức vay của NSNN để bù đắp bội chi và chi trả nợ gốc là 608,57 nghìn tỷ đồng. Tỷ lệ huy động vào NSNN khoảng 15,5% GDP điều chỉnh (trong đó từ thuế, phí, lệ phí khoảng 13% GDP). Đến hết năm 2021, dự kiến nợ công khoảng 46,1% GDP điều chỉnh, nợ Chính phủ 41,9% GDP điều chỉnh.

Trước bối cảnh đó, ngành Tài chính cần nhận diện rõ những khó khăn, thách thức đặt ra để có giải pháp phù hợp, trọng tâm, trọng điểm trong quản lý, điều hành NSNN, nhằm đạt mục tiêu cao nhất. Những khó khăn cụ thể như sau:

Một là, trên bình diện toàn cầu, dự báo kinh tế thế giới đã trải qua giai đoạn tồi tệ nhất do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, bước đầu đã có sự phục hồi. Tuy nhiên, tốc độ phục hồi giữa các quốc gia là rất khác nhau, phụ thuộc vào diễn biến của đại dịch, cũng như khả năng cung cấp vắc xin phòng dịch trên toàn thế giới. Một số quốc gia nhờ kiểm soát tốt dịch bệnh mà hoạt động kinh tế đã cơ bản trở lại bình thường; trong khi đó, dịch bệnh vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp ở Mỹ và một số quốc gia châu Âu, ảnh hưởng lớn đến khả năng phục hồi và niềm tin của dân chúng. Ngoài ra, cạnh tranh chiến lược giữa các nền kinh tế lớn ngày càng gay gắt, nguy cơ bất ổn tài chính toàn cầu gia tăng... ảnh hưởng trực tiếp đến các động lực tăng trưởng.

Trước thực tế đó, nhiều quốc gia tiếp tục ban hành các chính sách hỗ trợ và kích thích tăng trưởng kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội với giá trị rất lớn, nhằm bảo vệ việc làm và bảo đảm thu nhập tối thiểu cho người lao động. Một số quốc gia tận dụng cơ hội để thu hút đầu tư, cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển dịch sang nền kinh tế số.

Hai là, đối với nền kinh tế Việt Nam, trong điều kiện hết sức khó khăn của năm 2020, kinh tế đất nước đã từng bước phục hồi và đạt nhiều kết quả hết sức tích cực (nền tảng chính trị ổn định, môi trường kinh doanh cải thiện, những thời cơ mới đến từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (EVFTA)...), đóng góp vào thành công chung của cả nhiệm kỳ 2016-2020, củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước, nâng cao uy tín và vị thế của đất nước trên trường quốc tế.

Mặc dù vậy, còn quá sớm để cho rằng, chúng ta đã thoát ra khỏi khó khăn bởi đại dịch Covid-19 gây ra, vẫn còn đó những yếu kém nội tại của nền kinh tế chưa được xử lý dứt điểm; Sự phục hồi diễn ra không đồng đều giữa các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế, một số ngành nghề vẫn còn rất khó khăn như: du lịch, hàng không, khách sạn...; năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh của nền kinh tế còn hạn chế; Tiềm lực tài chính của cả khu vực nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân đều đã giảm đáng kể so với thời điểm trước khi xảy ra đại dịch Covid-19; Những rủi ro và bất định của kinh tế thế giới sẽ tiếp tục hạn chế dòng vốn đầu tư nước ngoài, ngăn cản hoạt động thương mại, dịch vụ và du lịch quốc tế. Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu, diễn biến bất thường thời tiết... tiềm ẩn nguy cơ tác động không thuận đến sự phát triển kinh tế - xã hội và việc thực hiện các nhiệm vụ tài chính - NSNN.

Ba là, đối với công tác điều hành tài chính-NSNN, do có độ trễ giữa tăng trưởng kinh tế và tăng trưởng nguồn thu NSNN, dự báo trong điều kiện khả quan nhất (vắc xin phòng dịch bệnh Covid-19 phát huy tác dụng; kinh tế thế giới phục hồi theo hình chữ V, ảnh hưởng tích cực đến kinh tế Việt Nam...) thì cũng phải mất 2-3 năm nguồn thu NSNN mới có thể tăng trưởng cùng nhịp với tăng trưởng kinh tế.

Bên cạnh đó, để đảm bảo tiếp tục thực hiện linh hoạt, hiệu quả “mục tiêu kép” - vừa phòng, chống đại dịch Covid-19, vừa phục hồi và phát triển kinh tế -xã hội trong trạng thái bình thường mới, ngành Tài chính phải giải 2 bài toán đối nghịch nhau: (i) Tiếp tục áp dụng các giải pháp ưu đãi (giảm, giãn...) về thuế, phí và lệ phí hỗ trợ doanh nghiệp, người dân ứng phó với đại dịch Covid-19, khôi phục và phát triển sản xuất - kinh doanh; (ii) Đảm bảo hoàn thành và hoàn thành vượt mức dự toán thu NSNN hằng năm được Quốc hội quyết định.

Trong khi đó, vẫn rất cần có thêm nguồn lực cho đầu tư công để làm động lực phát triển kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội. Đồng thời, phải kiểm soát chặt chẽ bội chi và nợ công trong phạm vi Quốc hội cho phép, đảm bảo an toàn, an ninh tài chính; phấn đấu giảm bội chi NSNN khi có điều kiện để tăng dư địa tài khóa, tăng sức chống chịu của nền kinh tế.

Đồng bộ các giải pháp quản lý, điều hành ngân sách nhà nước năm 2021

Năm 2021, mặc dù tình hình thế giới cũng như trong nước còn nhiều khó khăn, thách thức. Tuy nhiên, Việt Nam phấn đấu tăng trưởng kinh tế năm 2021 khoảng 6,5%. Dù chưa quay trở lại mức tăng trưởng cao như một số năm trước đại dịch nhưng đây là mục tiêu khả thi, phù hợp trong bối cảnh hiện nay và cao hơn mức tăng trưởng chung của thế giới. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, giám sát của Quốc hội, chỉ đạo sát sao  của Chính  phủ  và Thủ tướng Chính phủ, sự vào cuộc chủ động, quyết liệt của các ngành, các cấp, ngành Tài chính phấn đấu hoàn thành tốt và vượt mức các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội đã đề ra.

Ngành Tài chính quán triệt mục tiêu đề ra là “Huy động, phân bổ và sử dụng hiệu quả các nguồn lực của Nhà nước để ổn định vĩ mô, thúc đẩy phục hồi kinh tế,  đảm bảo an  sinh xã hội, an ninh-quốc phòng theo định hướng của Đại hội Đảng lần thứ XIII; thực hiện cơ cấu lại NSNN gắn với việc sắp xếp tổ chức lại bộ máy, tinh giản biên chế, đổi mới khu vực sự nghiệp công lập; tiếp tục siết chặt kỷ luật, kỷ cương tài chính-ngân sách, triệt để tiết kiệm chi NSNN”.

Ngành Tài chính phấn đấu tăng thu NSNN khoảng 3% so với dự toán, giảm tỷ lệ nợ đọng thuế xuống dưới 5%, từng bước cơ cấu lại thu-chi NSNN, kiểm soát bội chi, nợ công trong ngưỡng an toàn cho phép, tiếp tục thực hiện các nghĩa vụ trả nợ đúng hạn, đầy đủ, từng bước cải thiện xếp hạng tín nhiệm quốc gia, góp phần đảm bảo ổn định vĩ mô, đảm bảo an ninh quốc phòng và các mục tiêu về an sinh xã hội...

Sự ổn định và tăng trưởng kinh tế vĩ mô Việt Nam năm 2021 phụ thuộc nhiều vào việc tiếp tục kiểm soát tốt sự lây lan của đại dịch Covid-19; đẩy nhanh tiến độ giải ngân và sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư công; tiếp tục triển khai hiệu quả các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp và người dân; tăng cường cải cách thể chế và cải thiện môi trường kinh doanh.

Căn cứ Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán NSNN đã được Quốc hội quyết định, bám sát chủ đề: “Đoàn kết, kỷ cương, đổi mới sáng tạo, quyết liệt hành động, khát vọng phát triển” và những trọng tâm chỉ đạo điều hành năm 2021 theo các Nghị quyết số 01/NQ-CP và 02/NQ-CP của Chính phủ, toàn ngành Tài chính đoàn kết, đồng lòng, quyết tâm hoàn thành thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ tài chính - NSNN năm 2021 ngay từ ngày đầu, tháng đầu. Để hiện thực hóa các mục tiêu trên, ngành Tài chính chú trọng triển khai đồng bộ các giải pháp như sau:

Một là, tập trung mọi nguồn lực để sớm kiểm soát được dịch bệnh, không để dịch lây lan, tăng cường chỉ đạo, điều hành đảm bảo hoạt động sản xuất, kinh doanh. Đảm bảo nguồn lực mua vắc xin phòng chống dịch Covid-19 để tiêm chủng cho khoảng 80% dân số (dự kiến tổng nhu cầu kinh phí khoảng trên 25 nghìn tỷ đồng).

Hai là, điều hành chính sách tài khóa chủ động, chặt chẽ, hiệu quả, phối hợp đồng bộ, linh hoạt với chính sách tiền tệ và các chính sách vĩ mô khác, nhằm tháo gỡ khó khăn cho nền kinh tế, hỗ trợ phục hồi tăng trưởng. Trong đó, tiếp tục rà soát, xây dựng, triển khai các giải pháp chính sách thuế, phí, lệ phí phù hợp với tình hình thực tế để tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân, bị ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, khôi phục sản xuất-kinh doanh.

Ba là, phối hợp chặt chẽ với các bộ, cơ quan trung ương, cấp uỷ và chính quyền địa phương trong chỉ đạo công tác thu ngân sách, đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời các khoản thu phát sinh. Phấn đấu tăng thu NSNN 3% so với dự toán Quốc hội quyết định, tỷ lệ động viên vào NSNN khoảng 15,5% GDP; đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra thuế; quyết liệt xử lý nợ đọng thuế, giảm tỷ lệ nợ đọng thuế xuống dưới 5% tổng thu NSNN.

Bốn là, tổ chức điều hành chi NSNN năm 2021 theo dự toán, chặt chẽ, tiết kiệm, hiệu quả. Quyết liệt thực hiện các giải pháp đẩy mạnh giải ngân ngay từ đầu năm, gắn trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, đơn vị với kết quả giải ngân; kiên quyết cắt giảm, điều chuyển vốn của các bộ, ngành, địa phương và các dự án có tỷ lệ giải ngân thấp sang các bộ, ngành, địa phương và các dự án có khả năng tốt hơn; siết chặt kỷ luật, kỷ cương tài chính - ngân sách, chống thất thoát, lãng phí, tham nhũng.

Năm là, kiểm soát chặt chẽ bội chi NSNN năm 2021 trong phạm vi 4% GDP, phấn đấu tăng thu, tiết kiệm chi, để giảm bội chi NSNN. Tiếp tục cơ cấu lại các khoản vay của NSNN nhằm giảm thiểu các rủi ro về kỳ hạn nợ, rủi ro tái cấp vốn, thanh khoản, tỷ giá, lãi suất, tín dụng; hạn chế tối đa cấp bảo lãnh Chính phủ; nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay... Phấn đấu đến cuối năm 2021, dư nợ công không quá 46,1% GDP, nợ Chính phủ không quá 41,9% GDP.

Sáu là, đẩy nhanh tiến độ thực hiện tái cấu trúc, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp, tăng cường quản lý tài chính, nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước.

Bảy là, tăng cường kỷ cương, kỷ luật tài chính, ngân sách trong thực thi công vụ; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và công khai, minh bạch trong quản lý thu, chi NSNN, tài sản công, đất đai, tài nguyên; phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại; quản lý giá, thị trường chặt chẽ, kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô. Đẩy mạnh cải cách hành chính, hiện đại hóa, cắt giảm thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh, xây dựng chính phủ điện tử phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Tám là, chủ động phương án ứng phó với rủi ro và các yếu tố ảnh hưởng khác (nếu xảy ra), đảm bảo cân đối ngân sách trung ương và ngân sách các cấp địa phương. Trường hợp cần áp dụng ngay các chính sách tài khóa để kích thích tăng trưởng kinh tế, làm ảnh hưởng số dự kiến thu NSNN, thì phải ưu tiên đảm bảo đủ nguồn để đáp ứng các nhiệm vụ chi cho đầu tư phát triển theo tiến độ thực hiện.

Trong bối cảnh nền kinh tế đã chịu nhiều ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, việc thực hiện thắng lợi các mục tiêu về tài chính-NSNN năm 2021 có ý nghĩa quan trọng, góp phần tích lũy nguồn lực đất nước để thực hiện các kế hoạch, chiến lược được các cấp, các ngành thông qua, đặc biệt là tiếp tục triển khai một số chính sách quan trọng đã phải giãn thời điểm thực hiện (như cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ công chức, cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, điều chỉnh chuẩn nghèo...). Đồng thời, đây sẽ là bước tạo đà để ngành Tài chính hoàn thành kế hoạch 05 năm 2021-2025, cũng như các mục tiêu xa hơn nữa.               

Tài liệu tham khảo:

1. Nghị quyết số 07-NQ/TW ngày 18/11/2016 về chủ trương, giải pháp cơ cấu lại ngân sách nhà nước, quản lý nợ công để đảm bảo nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững;
2. Nghị quyết số 25/2016/QH14 vềkế hoạch tài chính quốc gia giai đoạn 2016 -2020;
3. Nghị quyết số 51/NQ-CP ngày 19/6/2017 về chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 07-NQ/TW của Bộ Chính trị (Nghị quyết số 51/NQ-CP);
4. Chính phủ, Báo cáo tình hình kinh tế-xã hội năm 2016 và nhiệm vụ năm 2017 (Kỳ họp thứ 2, Quốc hội khoá XIV).