Hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp vận tải biển ở Việt Nam

Quy mô hoạt động và cơ cấu đội tàu

Trong những năm qua, các doanh nghiệp (DN)vận tải biển Việt Nam đã phát triển tích cực theo hướng tăng về quy mô hoạt động và cơ cấu đội tàu. Theo số liệu thống kê của Cục Hàng hải Việt Nam, tổng sản lượng vận tải biển của Việt Nam năm 2023 ước đạt 756,825 triệu tấn, tăng 5% so với năm 2022.

Trong các loại hình vận tải biển, thì vận tải hàng hóa đóng vai trò quan trọng với sản lượng chiếm gần 100% tổng sản lượng vận tải biển. Thời gian qua, lực lượng đội tàu biển của nước ta thường xuyên vận chuyển hàng hóa nội địa, quốc tế chặng ngắn trong khu vực ASEAN.

Theo Cục Đăng kiểm Việt Nam, năm 2023, đội tàu biển mang cờ quốc tịch Việt Nam duy trì hoạt động khoảng gần 1.200 tàu. Trong khi đó, quy mô hoạt động dung tích tàu cũng có xu hướng tăng theo từng năm, để đáp ứng nhu cầu vận chuyển hàng hóa của các khách hàng. Năm 2023, dung tích tàu là 6,79 triệu GT, tăng 9 triệu GT so với năm 2022. Thực tế hoạt động cho thấy, đội tàu vận tải biển của Việt Nam vẫn chưa được chú trọng đầu tư, nên độ tuổi trung bình còn thấp so với độ tuổi tàu trên thế giới.

Số liệu thống kê cho thấy, tổng số lượng chủ tàu ở Việt Nam là 597, trong đó có 33 chủ tàu lớn sở hữu đội tàu có trọng tải trên 10.000 DWT. Tiêu biểu như: Các chủ tàu lớn có thể kể tới: Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam, Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam, Tổng Công ty Công nghiệp tàu thủy, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam.

Thị phần, hình thức vận tải

So với các quốc gia trong khu vực ASEAN, Việt Nam là thị trường vận tải lớn khi sản lượng vận tải hàng hóa ngày càng tăng lên. Xét theo hình thức vận tải, 99,9% tổng sản lượng vận tải biển ở nước ta là vận tải hàng hóa có xu hướng, còn lại là vận tải hành khách. Hàng hóa vận chuyển qua vận tải biển chủ yếu là các mặt hàng khoáng sản, nông sản, hàng tiêu dùng…

Trong những năm gần đây, mặc dù hoạt động vận tải biển chịu tác động của các yếu tố địa, chính trị, kinh tế thế giới, nhưng tổng sản lượng hàng hóa vận chuyển qua các cảng biển của đội tàu nước ta vẫn duy trì mức ổn định, thậm chí tăng đều qua các năm. Cụ thể, năm 2022, tổng lượng hàng hóa vận chuyển qua cảng biển ước đạt khoảng 733,2 triệu tấn, tăng 3,83% so với năm 2021; năm 2023 ước đạt 756,8 triệu tấn, tăng 3,22% so với năm 2022 (Hình 1).

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, hoạt động kinh doanh của các DN vận tải biển trong nước cũng phải cạnh tranh khốc liệt với các DN vận tải biển trên thế giới. Để đạt mục tiêu kinh doanh, các DN vận tải biển nước ta đã triển khai đồng bộ các giải pháp, trong đó vận chuyển nhiều chủng loại hàng hóa theo nhu cầu của các đối tượng khách hàng trogn nước và quốc tế.

Trong giai đoạn 2018 - 2023, mặc dù nền kinh tế có nhiều biến động nhưng doanh thu thuần và lợi nhuận sau thuế của các DN vận tải biển niêm yết có xu hướng tăng, năm sau cao hơn năm trước. Các tuyến vận tải biển đi các quốc gia như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, khu vực Đông Nam Á, cùng một số tuyến vận chuyển hàng hóa đi các nước thuộc khu vực châu Âu tăng trưởng cao, cộng với giá cước vận tải biển tăng lên. Các yếu tố này đã giúp hoạt động kinh doanh của các DN vận tải biển duy trì ổn định và đạt doanh thu lợi nhuận cao.

Bên cạnh đó, quy mô đội tàu lớn cũng giúp cho các DN tăng khả năng cạnh tranh. Trong số các DN vận tải biển niêm yết, Tổng Công ty Cổ phần Vận tải Dầu khí (mã cổ phiếu: PVT) là DN đạt kết quả lợi nhuận cao nhất. Cụ thể, năm 2023, lợi nhuận sau thuế của PVT đạt trên 1.200 tỷ đồng, tăng gần 1.000 tỷ đồng so với năm 2022; năm 2022 đạt hơn 1.115 tỷ đồng, tăng 39% so với năm 2021 (Hình 2). Bên cạnh PVT cũng có một số DN vận tải biển khác đạt kết quả lợi nhuận sau thuế khả quan, có thể kể tới như: Công ty Cổ phần Vận tải xăng dầu (VTO), Công ty Cổ phần vận tải sản phẩm khí quốc tế (GSP)...

Hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp vận tải biển

Bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động kinh doanh của các DN vận tải biển niêm yết cũng gặp phải một số khó khăn, thách thức. Đó là, việc chênh lệch khá lớn giữa doanh thu thuần và lợi nhuận sau thuế của nhiều DN vận tải biển, điều này cho thấy, các DN phải chi phí cho việc vận chuyển ở mức khá cao. Nguyên nhân dẫn tới chi phí của DN vận tải biển cao là do chi phí lãi vay ngân hàng ở mức cao (dao động từ 18% - 20%), cộng với sự bất cân đối trong cấu trúc nợ vay của các DN. Một số DN có hệ số nợ/tổng tài sản bình quân cao như: Công ty Cổ phần Vận tải biển và Thương mại Phương Đông (NOS) là 5,70 lần; Công ty Cổ phần Vận tải và Thuê tàu biển (VST) là 3,08 lần. Nguyên nhân khác tác động đến chi phí vận hành của các DN vận tải biển ở mức cao là do giá xăng dầu, chi phí sửa chữa cao...

Trong khi đó, tỷ suất sinh lời của các DN vận tải biển biến động không đồng đều giữa các năm. Cụ thể: Năm 2022, tỷ suất lợi nhuận của Công ty Cổ phần Vận tải Xăng dầu (VIP) đạt 20,80%, tăng 20,66% so với năm 2021. Tuy nhiên, năm 2023, do chịu ảnh hưởng khó khăn chung của ngành Vận tải biển toàn cầu, tỷ suất lợi nhuận của DN này chỉ đạt 6,78%, giảm 67,4% so với cùng kỳ năm 2022. Hay như trường hợp của Công ty Cổ phần Vận tải Biển Việt Nam (VOS), nếu như năm 2022 tỷ suất sinh lời đạt 38,46%, thì đến năm 2023, DN này chỉ đạt 9,71%.

Qua kết quả kinh doanh của các DN vận tải biển cho thấy, 2023 là năm các DN vận tải nói chung và DN vận tải biển nói riêng gặp rất nhiều khó khăn, do người dân tại các thị trường châu Âu, châu Mỹ thắt chặt chi tiêu, dẫn tới việc tiêu dùng giảm mạnh, lạm phát tại các nước tăng cao. Các yếu tố này dẫn tới giá cước vận chuyển tàu biển giảm mạnh gây khó khăn cho các DN vận tải biển…

Xét ở khía cạnh thanh toán, qua khảo sát cho thấy, về cơ bản, khả năng thanh toán nhanh và khả năng thanh toán hiện hành của các DN vận tải biển trong những năm gần đây có xu hướng khả quan. Tiêu biểu như: Công ty Cổ phần Vận tải Xăng dầu đường thủy Petrolimex (PJT) có hệ số khả năng thanh toán nhanh trung bình ở mức 0,50 lần và hệ số khả năng thanh toán hiện hành là 0,90 lần; hai hệ số này của NOS đều ở mức 0,04 lần. Trong khi đó, hệ số khả năng thanh toán nhanh và hệ số khả năng thanh toán hiện hành của VST lần lượt ở mức là 0,08 và 0,10 lần; hai hệ số này tại Công ty Cổ phần Vận tải biển và Hợp tác Lao động Quốc tế (ISG) lần lượt là 0,18 lần và 0,20 lần.

Ảnh hưởng từ quy mô doanh nghiệp đến cấu trúc tài chính của một số doanh nghiệp vận tải biển

Tốc độ tăng trưởng nguồn vốn

Quy mô vốn kinh doanh là một trong số các chỉ tiêu đánh giá năng lực kinh doanh và tài chính của một DN. Trên thực tế, nguồn vốn của các DN vận tải biển niêm yết có xu hướng tăng lên về tốc độ tăng trưởng. Năm 2021, tốc độ tăng trưởng vốn của các DN vận tải biển tăng 8,24% so với năm 2020; năm 2022 đạt 6,89%, giảm 1,35% so với năm 2021; năm 2023, tỷ lệ này của các DN đạt 6,15%, giảm 0,74% so với năm 2022.

Các con số này cho thấy, năm 2021, các DN vận tải biển đạt tốc độ tăng trưởng vốn ở mức cao nhất, do thị trường tiêu dùng tại châu Âu và châu Mỹ tăng cao vượt trội do các nước trong hai khu vực này nới lỏng các biện pháp kiểm soát sau đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, năm 2022, mức tiêu dùng hàng hóa lại chững lại, do ảnh hưởng của lạm phát, cộng với xung đột giữa Nga và Ukraina khiến hoạt động kinh doanh vận tải biển của các DN cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Đến năm 2023, nền kinh tế toàn cầu ảm đạm do ảnh hưởng của hậu COVID-19 dẫn tới sức tiêu dùng suy giảm. Điều này đã tác động lớn đến thị trường vận tải trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng.

Ảnh hưởng của quy mô doanh nghiệp đến cấu trúc tài chính

Các số liệu cho thấy, trong 6 năm gần đây, quy mô DN và cấu trúc tài chính của một số DN vận tải biển niêm yết có mối quan hệ cùng chiều với nhau Hình 5. Mối quan hệ này nhất quán với lý thuyết đánh đổi khi quy mô DN càng lớn thì tiềm lực tài chính của DN càng mạnh và rủi ro phá sản thấp và ngược lại.

Bên cạnh đó, khi DN tăng quy mô cho thấy rằng, uy tín của DN được tăng lên trên thị trường nợ, từ đó khả năng tiếp cận với vốn vay của DN trở nên dễ dàng hơn. Trong giai đoạn 2018 - 2023, quy mô bình quân của một số DN vận tải biển có xu hướng giảm, điều đó đồng nghĩa với việc các DN cũng giảm nợ vay trong cấu trúc tài chính của mình.

Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp vận tải biển

Để vượt qua khó khăn, thách thức, cũng như nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của các DN vận tải biển trong thời gian tới, tác giả đề xuất một số giải pháp cần triển khai đồng bộ như sau:

Về cơ chế, chính sách

Để tạo động lực giúp ngành Vận tải biển phát triển bền vững, thì vấn đề nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế, chính sách sao cho phù hợp với tình hình thực tế hiện nay là yếu tố rất quan trọng, từ đó, khuyến khích các DN vận tải biển mở rộng thị phần và tăng quy mô hoạt động của mình. Theo đó, thời gian tới, các cấp có thẩm quyền nghiên cứu, có chính sách tín dụng ưu đãi với lãi suất thấp cho các DN vận tải biển dễ tiếp cận vốn. Cùng với đó, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, đặc biệt là thủ tục hành chính tại các cảng biển cũng như thủ tục đăng ký tàu biển cho các DN.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh hợp tác quốc tế, tham gia các hiệp định vận tải song phương và đa phương; tích cực hỗ trợ các thủ tục pháp lý để các DN vận tải biển Việt Nam có thể mở rộng đại lý của mình ở nước ngoài...

Về đội tàu biển

Các DN cần phát triển tàu dung tích lớn để tối ưu hóa chi phí, gia tăng lợi nhuận phù hợp với nhu cầu thực tế. Phát triển cơ sở hạ tầng cảng biển theo hướng hiện đại, đáp ứng được nhu cầu vận tải của đội tàu cỡ lớn. Tiếp tục nghiên cứu, có chính sách tài chính, thuế, phí ưu đãi đối với DN hàng hải…

Về cấu trúc tài chính

Hiện nay, trong cấu trúc tài chính, các DN vận tải biển Việt Nam sử dụng nợ vay nhiều và sử dụng kênh vay nợ từ ngân hàng là kênh huy động vốn chính. Do đó, để không phụ thuộc vào nguồn vốn tín dụng từ các tổ chức tín dụng, các DN vận tải biển nên mở rộng, tiếp cận thêm từ các nguồn vốn khác với chi phí thấp hơn như: Qua hình thức phát hành trái phiếu, thuê tài chính hay từ các quỹ đầu tư và công ty đầu tư.

Với một số DN vận tải biển kinh doanh thua lỗ cần rà soát, cắt giảm chi phí không cần thiết và hạn chế các khoản đầu tư vào các dự án khó có khả năng thu hồi vốn; chấp nhận thoái vốn chi nhánh không hiệu quả và thu hẹp lĩnh vực hoạt động.

Về phát triển hoạt động kinh doanh

Để phát triển hoạt động kinh doanh ổn định, bền vững, các DN vận tải biển cần quan tâm cải thiện cơ sở hạ tầng, tăng cường mở rộng thị phần thương mại sang các thị trường mới tại các quốc gia phát triển trên thế giới. Cần đẩy nhanh hình thành và phát triển hệ thống logistic mang tầm quốc tế gắn với cảng biển, cũng như các hành lang kinh tế trọng điểm và các tuyến giao thương liên vùng. Sớm hiện thực hóa kế hoạch nâng cấp cụm cảng Cái Mép - Thị Vải đảm bảo đúng tiến độ thời hạn, qua đó tạo kết nối giao thương đường biển liên vùng ở trong nước và quốc tế.

Kết luận

Qua nghiên cứu quy mô DN đến cấu trúc tài chính của một số DN vận tải biển niêm yết ở Việt Nam cho thấy, yếu tố tăng trưởng nguồn vốn và quy mô DN quyết định tới sự tồn tại và phát triển của DN vận tải biển nước ta. Để tận dụng các cơ hội và phát huy lợi thế khi Việt Nam trở thành đối tác thương mại của các thị trường phát triển, các DN vận tải biển cần chú trọng đầu tư nhiều hơn vào quy mô hoạt động của đội tàu, cũng như tái cơ cấu lại tài chính theo hướng bền vững.

Bên cạnh đó, các địa phương có lợi thế khai thác từ kinh tế biển cần đẩy mạnh đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng theo hướng đồng bộ, hiện đại để nâng cao hiệu quả hoạt động, khai thác tại các cảng biển để xử lý hàng hóa nhanh chóng, mở rộng luồng cho các tàu cỡ lớn đi qua, giao thương hàng hóa.

*Nghiên cứu này được tài trợ bởi Trường Đại học Hàng hải Việt Nam trong đề tài mã số: DT 23-24. 105.

Tài liệu tham khảo:

1. Thủ tướng Chính phủ (2009), Quyết định số 1601/QĐ-TTg ngày 15/10/2009 về “Phê duyệt quy hoạch phát triển vận tải biển Việt Nam đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030”;
2. Báo cáo tài chính các doanh nghiệp vận tải biển niêm yết ở Việt Nam;
3. Bùi Văn Vần, Vũ Văn Ninh (2013), Giáo trình Tài chính doanh nghiệp, NXB Tài chính;
4. Vũ Thị Minh Loan (2008), "Hoàn thiện quản lý Nhà nước nhằm nâng cao thị phần vận tải của đội tàu biển Việt Nam", Luận án Tiến sỹ kinh tế, Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội;
5. Tổng cục Thống kê (2023), Vận tải biển tiếp tục khởi sắc trong 2 tháng đầu năm 2023, https://www.gso.gov.vn/tin-tuc-thong-ke/2023/03/van-tai-bien-tiep-tuc-khoi-sac-trong-2-thang-dau-nam-2023.