Năm 2021, nhu cầu về margin rất lớn, một số công ty chứng khoán bị quá tải trước sự bùng nổ về số lượng tham gia của nhà đầu tư. Tuy nhiên, dư nợ cho vay margin cao không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với việc chỉ số chứng khoán tạo đỉnh và đối diện với nguy cơ điều chỉnh, bởi nguồn tiền mới của các nhà đầu tư liên tiếp chảy vào thị trường.

Minh chứng rõ nét là trong tuần qua, VN Index có phiên giao dịch “bùng nổ” trong ngày 27/10, khi đóng cửa tại 1.423 điểm, lập đỉnh lịch sử mới. Đồng loạt các cổ phiếu trong VN30 có giá và thanh khoản gia tăng, giúp giá trị giao dịch vượt ngưỡng 1 tỷ USD.

Nhờ phiên giao dịch này, các phiên sau đó, tâm lý e ngại về những “cú đạp” khi thông tin margin “căng cứng” lan truyền trên thị trường đã được giải tỏa. Với lực cầu mạnh ở các mã trong VN30, đồng nghĩa dòng tiền lớn tăng mua cho thấy cơ sở đi lên của thị trường khá vững chắc.

Giám đốc Phân tích Công ty Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam Lê Quang Minh cho biết, lượng vay margin hiện tại tập trung ở nhóm cổ phiếu vốn hóa vừa và lớn. Nền tảng cơ bản và thanh khoản ở nhóm này tốt nên việc xử lý dư nợ margin ít rủi ro.

Tuy nhiên, nhà đầu tư lo ngại về dư nợ margin cao là có cơ sở, nhưng chưa đủ để kết luận đây là ẩn số đáng e ngại trong bối cảnh lãi suất thấp. Việc cắt giảm margin (nếu có) thường chỉ chiếm lượng nhỏ và không đồng bộ giữa các công ty chứng khoán. 

Thực tế, thị trường tuần qua có hai thái cực cảm xúc rõ ràng. Đầu tuần qua, với sự cảnh báo từ các môi giới về khả năng “siết” margin cuối tháng 10, sau đó sẽ mở lại từ đầu tháng 11, nên tâm lý chung của nhà đầu tư là e dè, nhưng cũng sẵn sàng chờ đón cơ hội nếu các phiên rung lắc mạnh xuất hiện.

Nhờ phiên giao dịch bùng nổ ngày 27/10, đưa VN Index vượt đỉnh thuyết phục, nên nửa cuối tuần, tâm lý thận trọng của nhà đầu tư được gỡ bỏ, giúp chỉ số tiếp tục tăng điểm. Hơn thế, các nhà đầu tư đã đầu tư trong tuần qua được cho là sẽ có lợi thế, vì tuần này các công ty chứng khoán đều có kế hoạch mở lại margin nên thị trường dễ có sự bùng nổ theo đà. 

Với các nhà đầu tư mới, với đặc tính giao dịch nhiều, tốc độ luân chuyển vốn nhanh, cộng thêm chất lượng môi giới có sự cải thiện nên việc nắm bắt thông tin, bám sát diễn biến thị trường giúp họ không còn bỡ ngỡ trong những phiên cắt giảm margin của công ty chứng khoán. Đặc biệt, lượng “tiền tươi” của các nhà đầu tư mới ngày càng gia tăng, cân đối hơn với dòng tiền margin so giai đoạn trước, giúp thị trường nhanh chóng hồi phục sau khi rung lắc.

Thống kê báo cáo tài chính quý III/2021 của hơn 70 công ty chứng khoán cho thấy, tính đến ngày 30/9/2021, tổng dư nợ đạt hơn 154.000 tỷ đồng, tăng hơn 14.000 tỷ đồng, tương ứng tăng khoảng 10% so cuối quý II. Đây là mức dư nợ cao kỷ lục trong lịch sử của thị trường. Tổng nguồn vốn chủ sở hữu của hơn 70 công ty chứng khoán tính đến ngày 30/9/2021 là 111.199 tỷ đồng, tăng khoảng 20% so cuối năm 2020. Nghĩa là các công ty chứng khoán có khả năng cho vay hơn 222.000 tỷ đồng, cho thấy dư địa cho vay vẫn còn hơn 68.100 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, số dư tiền gửi của nhà đầu tư tại các công ty chứng khoán có tốc độ tăng không kém, đạt khoảng 92.000 tỷ đồng, cũng là mức cao lịch sử. Hơn nữa, số lượng mở tài khoản mới bùng nổ trong chín tháng đầu năm 2021, đạt gần 1 triệu, gấp gần ba lần số tài khoản mở mới của cả năm 2020. Riêng tháng 9/2021, số lượng tài khoản mở mới duy trì ở mức cao, hơn 114.000 tài khoản. Đây là tháng có số lượng mở tài khoản cao thứ ba trong lịch sử.

Dư địa margin vẫn còn, tiền mặt của nhà đầu tư nhiều, vậy tại sao lại có hiện tượng “căng” margin? 

Giám đốc cấp cao Công ty Chứng khoán KIS Việt Nam Trương Hiền Phương lý giải, nhiều công ty chứng khoán cho vay theo “thương vụ lớn” nên “ngốn” margin. Ngoài ra, quy mô thị trường gấp 5 lần giai đoạn trước, trong khi tốc độ tăng nguồn vốn kể cả phát hành trái phiếu, vay ngân hàng... để cho vay của các công ty chứng khoán chỉ tăng từ hai đến ba lần, nên đáp ứng không kịp và không đủ cho nhu cầu toàn thị trường.

Nói cung, theo giới phân tích, margin là một yếu tố tác động đến quan hệ cung - cầu trong ngắn hạn, nhưng không phải là một ẩn số đáng lo ngại.

Thực tế, động thái hạ margin để tăng cường quản trị rủi ro của công ty chứng khoán xảy ra khá thường xuyên từ năm 2020 đến nay, vì lượng nhà đầu tư gia nhập quá lớn, dẫn đến nhu cầu margin tăng mạnh so tốc độ tăng khả năng đáp ứng của một số công ty chứng khoán. Thị trường có những phiên điều chỉnh vì yếu tố hạ margin, nhưng qua đi rất nhanh.

Vận động tự nhiên trên thị trường luôn có ba dòng tiền dung hòa lẫn nhau là tiền mặt của nhà đầu tư, dòng tiền margin từ công ty chứng khoán và dòng vốn nhà đầu tư nước ngoài. Khối ngoại có động thái bán ròng kéo dài, nhưng thị trường không giảm điểm, nhờ có lượng tiền mặt dồi dào của nhà đầu tư trong nước “cân hết”.

Điều này khác hẳn vài năm trước đó, dòng tiền nhà đầu tư cá nhân bị “lép vế” nên động thái bán ra của khối ngoại, hay tăng áp lực cung từ việc xử lý margin của công ty chứng khoán có tác động lớn đến thị trường, thậm chí tạo ra tình huống bán tháo diện rộng, chỉ số giảm sâu.