Đặt vấn đề

Phát triển công nghiệp bền vững (PTCNBV) trở thành một đề tài mang tính cấp thiết của đời sống, một nội dung quan trọng của các học giả, nhà khoa học, các nhà hoạch định chính sách và nhà quản lý. Bởi vì, dưới sự phát triển như vũ bão của khoa học và công nghệ hiện nay thì vai trò của PTCNBV đối với đời sống con người ngày càng được khẳng định. PTCNBV đã làm thay đổi diện mạo bức tranh nền kinh tế thế giới, tạo ra những điều kiện và môi trường mới cho hoạt động sản xuất của con người.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển nền công nghiệp, xuất hiện nhiều mối quan tâm về mối quan hệ giữa PTCNBV và việc làm, chẳng hạn: Việc áp dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ để PTCNBV sẽ dẫn đến việc tạo ra hay đánh mất việc làm của con người? Để giải đáp câu hỏi này, cần ngược dòng lịch sử quá trình phát triển công nghiệp của nhân loại, lấy một dẫn chứng cụ thể để thấy rằng, PTCNBV không chỉ tạo ra việc làm trực tiếp mà còn tạo ra nhiều việc làm gián tiếp trong sản xuất và việc làm của ngành Dịch vụ có liên quan đến sản xuất, từ đó tăng nhu cầu lao động nhiều hơn trong nền kinh tế. Có thể minh chứng như việc phát minh ra động cơ đốt trong cuối thế kỷ XIX đã gây ra tình trạng mất phần lớn việc làm trong ngành Công nghiệp xe ngựa nhưng cuối cùng lại tạo ra nhiều việc làm mới trong ngành Công nghiệp ô tô (UNIDO, 2016, tr. 7).

Ngày nay, trước sự tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 gắn liền với sự ra đời của các nhà máy thông minh, vật liệu mới, công nghệ in 3D, internet kết nối vạn vật… đã và đang làm thay đổi cách thức con người làm việc và liên hệ với nhau, đồng thời tạo ra hàng trăm triệu việc làm mới trên khắp thế giới. Do vậy, PTCNBV đã trở thành chủ đề được quan tâm lớn trên toàn cầu, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Để đạt được mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam cần có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, thì thời gian còn lại phải bảo đảm cho tốc độ tăng trưởng công nghiệp đi lên liên tục, mối quan hệ giữa PTBV ngành với các biến số kinh tế phải bảo đảm sự hài hòa, ổn định. Trong đó, PTCNBV gắn với tạo việc làm cho người lao động ở các địa phương cần được quan tâm và tập trung nghiên cứu. Trong bài viết này, nhóm tác giả sẽ phân tích và khảo nghiệm mối quan hệ giữa PTCNBV với việc làm trên địa bàn tỉnh Bình Dương.

Mối quan hệ giữa phát triển công nghiệp bền vững với việc làm ở tỉnh Bình Dương

Từ một tỉnh thuần nông nghiệp, sau hơn 25 năm tái lập tỉnh (ngày 01/01/1997), Bình Dương đã nhanh chóng chuyển đổi và trở thành “thủ phủ” công nghiệp của cả nước. Với chủ trương “trải chiếu hoa mời gọi đầu tư” đối với các doanh nghiệp trong và ngoài nước nhằm thúc đẩy kinh tế phát triển, tỉnh Bình Dương đã vươn lên thành tỉnh kiểu mẫu trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Quá trình phát triển công nghiệp gắn liền với quy hoạch các khu công nghiệp, khu chế xuất không chỉ bảo đảm cho ngành công nghiệp của Bình Dương tăng trưởng luôn ổn định, bảo vệ môi trường sinh thái mà còn tạo ra nhiều việc làm cho người dân địa phương, đồng thời thu hút một lượng lớn lao động ngoại tỉnh đến sinh sống và làm việc.

Với mục tiêu xây dựng Bình Dương phát triển bền vững theo hướng đô thị thông minh, văn minh, hiện đại, đến năm 2030 trở thành trung tâm công nghiệp hiện đại, đến năm 2045 là đô thị thông minh của vùng và cả nước, vấn đề giải quyết việc làm cho người lao động cần được quan tâm và tổ chức triển khai quyết liệt. Do đó, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Bình Dương lần thứ XI đã đặt ra chỉ tiêu: Về số lượng, hàng năm, giải quyết việc làm tăng thêm khoảng 35.000 lao động; Về chất lượng, đến năm 2025, tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt 85%, trong đó có văn bằng chứng chỉ là 35% (tăng trung bình 1%/năm). Với tỷ trọng ngành Công nghiệp và Xây dựng chiếm 67,1 % trong cơ cấu ngành, Bình Dương hoàn toàn có điều kiện PTCNBV để thực hiện thắng lợi nghị quyết đề ra.

Từ nghiên cứu, khảo sát thực tiễn của tỉnh Bình Dương, có thể thấy mối quan hệ giữa PTCNBV và việc làm ở địa phương này trên một số góc độ sau:

Phát triển công nghiệp bền vững tạo ra nhiều việc làm mới cho người lao động

Để PTCNBV đòi hỏi các doanh nghiệp công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương phải đổi mới công nghệ, sử dụng các công nghệ hiện đại, tập trung vào các ngành sản xuất và kinh doanh có liên quan đến các giải pháp xanh, năng lượng sạch, sử dụng ít tài nguyên thiên nhiên, thân thiện với môi trường; tự chủ được nguồn đầu vào cho sản xuất, hạn chế được sự phụ thuộc vào các điều kiện khách quan như dịch bệnh, thời tiết. Quá trình chuyển dịch cơ cấu nội ngành Công nghiệp theo hướng tự động hóa, quy trình sản xuất thông minh và gia tăng giá trị sẽ tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới trong các ngành, lĩnh vực như năng lượng tái tạo, công nghệ xanh, quản lý chất thải, tái chế, xây dựng, giáo dục… cụ thể:

- Sự chuyển dịch về phía sử dụng năng lượng tái tạo, năng lượng sạch và thiết lập các dự án năng lượng thay thế trong PTCNBV có vai trò quan trọng và tích cực trong việc tạo ra công ăn việc làm do việc thành lập các dự án mới cần nhiều chuyên gia và công nhân trong lĩnh vực này, từ thiết kế, nghiên cứu đến sản xuất và quản lý. Đồng thời, sự chuyển đổi từ sử dụng nguồn năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo cũng mở ra nhiều cơ hội việc làm trong các ngành liên quan như điện, điện tử, xây dựng, vận tải… Bên cạnh đó, để PTCNBV Bình Dương cũng cần tính đến việc bảo đảm và tự chủ nguồn nguyên vật liệu, linh kiện và phụ tùng là những yếu tố đầu vào cho sản xuất công nghiệp, giảm bớt sự lệ thuộc từ nước ngoài, từ đó tạo điều kiện cho ngành Công nghiệp hỗ trợ của Bình Dương mở rộng quy mô và phát triển mạnh mẽ, qua đó tạo ra nhu cầu và thu hút một lực lượng lớn lao động vào các ngành: Chế biến, chế tạo, cơ khí, điện, điện tử...

- PTCNBV ở Bình Dương sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng mới và nâng cấp cơ sở hạ tầng hiện có, các dự án phát triển kinh tế, xã hội như trường học, bệnh viện, cơ sở hạ tầng giao thông, công viên, khu vui chơi giải trí, thể dục thể thao, các trung tâm thương mại.., đặc biệt là việc chuyển đổi mô hình khu công nghiệp, khu chế xuất sang mô hình khu công nghiệp sinh thái, khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp - đô thị - dịch vụ. Điều này đòi hỏi cần sự tham gia của nhiều lao động trong các lĩnh vực xây dựng, kỹ thuật, quản lý dự án, chăm sóc, bảo dưỡng và bảo vệ cơ sở vật chất. Đồng thời, PTCNBV cũng tạo điều kiện thuận lợi để tỉnh Bình Dương triển khai đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu và đào tạo trong lĩnh vực công nghệ và môi trường, từ đó tạo ra nhiều cơ hội việc làm trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và quản lý môi trường.

- PTCNBV sẽ tăng nhu cầu lao động có chất lượng cao, có trình độ tay nghề, do đó sẽ làm xuất hiện nhu cầu nhân lực chất lượng cao trong ngành Giáo dục - đào tạo. Bên cạnh đó, PTCNBV cũng thúc đẩy việc tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới, hướng đến tiết kiệm năng lượng, sử dụng nguồn tài nguyên ít tốn kém và gây ít phát thải. Điều này mở ra cơ hội tăng số lượng các doanh nghiệp đổi mới, sáng tạo và các doanh nhân khởi nghiệp đầu tư vào trong các ngành công nghiệp sáng tạo, sản xuất sạch, kinh doanh xanh dựa trên nền tảng công nghệ số, từ đó tạo ra thêm nhiều việc làm cho người lao động.

Trong những năm qua, với chủ trương chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, hợp lý, ngành Công nghiệp của tỉnh Bình Dương đã giải quyết được một số lượng lớn nhu cầu việc làm cho người dân, thúc đẩy chuyển dịch lao động từ các ngành có trình độ, kỹ năng, thu nhập thấp sang các ngành có trình độ, kỹ năng, tay nghề và thu nhập cao hơn. Theo số liệu của Cục Thống kê tỉnh Bình Dương giai đoạn 2018-2022, số lao động nhận được việc làm trung bình khoảng 38.000 lao động/năm, chủ yếu là lao động trong ngành công nghiệp. Năm 2022, chỉ số sử dụng lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp ngành Công nghiệp của Bình Dương đạt 92,3%. Cơ cấu lao động ngành Công nghiệp Xây dựng chiếm 67,69% lao động trong các ngành kinh tế. Những con số này khẳng định vai trò quan trọng của ngành Công nghiệp trong đóng góp vào tăng trưởng và phát triển kinh tế, cùng với các giải pháp nhằm PTCNBV đã tạo ra một lượng lớn việc làm mới, góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp nâng cao thu nhập cho người dân Bình Dương trong thời gian qua.

Phát triển công nghiệp bền vững làm gia tăng nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững

PTCNBV đặt ra yêu cầu cho doanh nghiệp phải đổi mới công nghệ, nâng cao hiệu quả trong việc sử dụng tài nguyên, đòi hỏi nhân lực có trình độ, kiến thức và kỹ năng phù hợp. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong các lĩnh vực liên quan sẽ giúp tạo ra lực lượng lao động có năng lực phục vụ các ngành công nghiệp này. Đồng thời, tạo ra vị trí việc làm mới cho người lao động có chuyên môn, đặc biệt là những chuyên gia giỏi trong các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và công nghệ cao. Bên cạnh đó, PTCNBV cũng đặt ra yêu cầu cao về trình độ, về chuyên môn và kỹ năng mới, điều này sẽ khuyến khích người lao động tiếp tục học hỏi và nâng cao kỹ năng của họ để phù hợp với nhu cầu thị trường lao động mới.

PTCNBV cũng góp phần nâng cao thu nhập cho người lao động, gắn liền với điều đó là sự gia tăng nhu cầu vật chất và tinh thần của con người. Một mặt sẽ kích thích tiêu dùng của người dân, tăng tổng cầu của nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất và dịch vụ phát triển. Mặt khác, sẽ làm tăng nhu cầu về các dịch vụ chất lượng cao trong các ngành giáo dục, y tế, và thương mại… đồng nghĩa với tăng lao động trong các ngành này.

Để PTCNBV, tỉnh Bình Dương có chủ trương di dời các xí nghiệp công nghiệp vào các khu công nghiệp. Các khu công nghiệp đang dần chuyển mình tạo được hệ sinh thái thu hút các dự án đầu tư tạo ra giá trị kinh tế cao, ít thâm dụng lao động hơn. Hiện nay, Tỉnh đã phát triển được 41 khu cụm công nghiệp, thu hút gần 42.300 doanh nghiệp trong nước và trên 3.750 dự án có vốn đầu tư nước ngoài. Số lượng lao động toàn Tỉnh trên 1,3 triệu người. Thu nhập bình quân đầu người của Bình Dương đứng trong nhóm dẫn đầu cả nước, năm 2022 đạt 167,7 triệu đồng/người/năm (UBND tỉnh Bình Dương, 2022).

Theo khảo sát, trên địa bàn Tỉnh hiện có 7 trường đại học bao gồm: Bình Dương, Thủ Dầu Một, Kinh tế - Kỹ thuật, Việt Đức, Quốc tế Miền Đông, Ngô Quyền, Đại học Quốc gia Hồ Chí Minh và các phân viện của các trường đại học lớn như trường Đại học Mở, Thủy lợi… Bên cạnh đó, Tỉnh còn có 100 cơ sở giáo dục nghề nghiệp đang hoạt động với khoảng 30.000 học viên ở các trình độ cao đẳng, trung cấp, sơ cấp và dạy nghề dưới 3 tháng. Đây chính là nguồn nhân lực chất lượng cao và là lực lượng nòng cốt góp phần nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề tại địa phương lên mức 80,5%, và khoảng 30% lao động qua đào tạo có văn bằng, chứng chỉ (Hải Miên, 2022).

Việc phát triển nguồn nhân lực cho các ngành kinh tế của tỉnh Bình Dương luôn được chú trọng, thực hiện đồng bộ các giải pháp phù hợp với từng đối tượng. Cụ thể, đối với sinh viên các trường đại học, cao đẳng, tỉnh Bình Dương đẩy mạnh đào tạo gắn với nhu cầu của doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ cao. Đối với công nhân, lực lượng lao động trực tiếp trong các nhà máy, xí nghiệp, tập trung đào tạo theo hướng nâng cao tay nghề, kỹ năng, tác phong công nghiệp. Đây là những giải pháp hỗ trợ cho quá trình PTCNBV của Bình Dương thời gian tới.

Hàm ý chính sách

Thời gian qua, tỉnh Bình Dương đã nổi lên như một điển hình về PTCNBV mang lại nhiều lợi ích tích cực trong việc tạo ra việc làm cho người dân. Để có được những thành quả như vậy, tỉnh Bình Dương đã tập trung điều chỉnh mô hình tăng trưởng công nghiệp từ chủ yếu dựa trên số lượng sang dựa trên năng suất, chất lượng và hiệu quả, đẩy mạnh phát triển các ngành và các sản phẩm công nghiệp có giá trị gia tăng cao, giá trị xuất khẩu lớn, công nghiệp hỗ trợ; gắn kết sản xuất với phát triển dịch vụ công nghiệp. Các doanh nghiệp tăng cường áp dụng hệ thống tổ chức sản xuất tiên tiến và ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất, gắn sản xuất công nghiệp với bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu; sử dụng tài nguyên và năng lượng tiết kiệm, hiệu quả trong sản xuất công nghiệp. Từ thực tiễn mối quan hệ giữa PTCNBV với việc làm tại tỉnh Bình Dương, nghiên cứu đưa ra một số hàm ý chính sách như sau:

Một là, phải coi trọng ngay từ đầu việc bảo đảm hài hoà giữa các mặt kinh tế, xã hội, môi trường trong quá trình PTCN thông qua việc xây dựng quy hoạch phát triển và xây dựng chiến lược PTBV; chú trọng phát triển các ngành công nghiệp mũi nhọn, có năng suất lao động cao, có đóng góp lớn hơn cho tăng trưởng, thân thiện với môi trường.

Hai là, coi trọng việc giải quyết thoả đáng vấn đề nâng cao chất lượng tăng trưởng công nghiệp, bao gồm phát triển nhân lực, khoa học - công nghệ, tái cơ cấu ngành công nghiệp theo lộ trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Ba là, ưu tiên phát triển công nghiệp hỗ trợ, nhất là các lĩnh vực mà địa phương có nhu cầu cao về nguyên vật liệu, linh kiện và phụ tùng cho ngành công nghiệp chính, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh và thu hút đầu tư.

Bốn là, xây dựng các khu công nghiệp theo hướng khu công nghiệp sinh thái, khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp chuyên ngành để thu hút các tập đoàn, doanh nghiệp trong và ngoài nước có quy mô lớn, nhu cầu lao động cao.

Năm là, gắn liền quá trình PTCNBV nhằm giải quyết các vấn đề xã hội như phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ đời sống người lao động (nhà ở, bệnh viện, trường học, trung tâm thương mại, công viên, khu vui chơi, giải trí, thể dục thể thao; hạ tầng giao thông đô thị...) để tạo ra nhiều việc làm, bảo đảm an sinh xã hội.

Sáu là, chú trọng nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo và theo nhu cầu nhân lực của ngành công nghiệp. Tập trung đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao; Quy hoạch, tái cấu trúc hệ thống các cơ sở giáo dục, dạy học ở địa phương, thực hiện phương châm “đào tạo theo nhu cầu của doanh nghiệp”; Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên trong các cơ sở đào tạo nghề phục vụ cho các doanh nghiệp.

Bảy là, tăng cường đầu tư cho giáo dục - đào tạo ở các cấp học phổ thông, làm tốt công tác chuẩn bị nguồn nhân lực một cách có chiều sâu, dài hạn. Chú trọng công tác định hướng đúng đắn nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên, cung cấp đầy đủ thông tin về nhu cầu lao động của các doanh nghiệp và các đơn vị kinh tế.

Tài liệu tham khảo:

1. Cục Thống kê tỉnh Bình Dương (2022), Bình Dương con số và sự kiện, 25 năm xây dựng và phát triển, Nxb Thống kê, Hà Nội;
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội;
3. Hải Miên (2022), Bình Dương: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển. Truy cập ngày 01/8/2023, từ https://vietnamnet.vn/binh-duong-nang-cao-chat-luong-nguon-nhan-luc-dap-ung-yeu-cau-phat-trien-2084300.html;
4. Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ tỉnh Bình Dương lần thứ XI, nhiệm kỳ 2021 – 2025;
5. UNIDO (2016), Industrial Development Report 2016: The Role of Technology and Innovation in Inclusive and Sustainable Industrial Development. Vienna International centre, P.O. Box 300, 1400 Vienna, Austria;
6. Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Dương (2022), Báo cáo số 34/BC-UBND ngày 02/ 12/2022 về tình hình kinh tế - xã hội, quốc phòng – an ninh năm 2022, phương hướng nhiệm vụ năm 2023, .